Mikrodalga fırında lezzetli bir akşam yemeği hazırlayan mağara adamı hakkında bir hikaye okuduğunuzu hayal edin. Veya karakterlerin mektup yazmak yerine birbirleriyle whatsapp’tan mesajlaştıkları 1800’lü yıllarda geçen bir roman okuduğunuzu… Okuduğunuz bir romanda ya da izlediğiniz bir filmde böylesine yersiz durumlarla karşılaşırsanız, anakronizm ile karşı karşıyasınız demektir. O halde şimdi kemerlerinizi bağlayın ve Haftalık Günlük’te anakronizm isimli fenomeni keşfedin.
İçindekiler
Anakronizm Nedir Tanımı?
Anakronizm, tarihte kendi zamanı dışında var olan bir kişi, bir olay veya fikirdir. Bir kronoloji hatasıdır, kişilerin olayların veya geleneklerin birbirlerine göre kronolojik olarak yanlış yerleştirilmesidir. Yunanca karşılığı zaman olan chronos sözcüğü ile geri/tekrar anlamında kullanılan ana- ekinden türemiştir.
Anakronizm, tarihin yanlış dönemine eklenen biri veya bir olay ya da şimdiki zamandan ziyade geçmişe ait bir anlatımdır. Aynı zamanda bir olayın veya nesnenin ya da bir kişinin çok daha eski dönemde gösterilmesi de olabilir.
Anakrotik Ne Demek? Anakronizma Nedir?
Anakronizmler kronolojide bir kusurdur. Anakronizmi sözlük anlamıyla tarihsel kronolojide bir hata şeklinde tanımlayabiliriz. Fakat sinema ve edebiyatta kasıtlı olarak yapılan bir teknik olarak da kullanılır. Örneğin bir yönetmen, filmine mizah katmak için anakronizmden yararlanabilir.
İlginizi Çekebilir📢Antropomorfik Düşünce Nedir?
Anakronizm Ne Demek Örnek?
- Modern bir savaşta kılıç kullanmak bir anakronizmdir.
- 1475-1654 yılları arasında yaşayan Michelangelo‘yu 1300’lü yıllara göndermek bir anakronizmadır.
- 2000 yapımı Türk komedi filmi Kahpe Bizans’taki uçak sahnesi de bir anakronizmdir.
Kurguda zaman hataları olan anakronizmler, bilinçli ya da bilinçsiz olarak yapılabilir. Bilinçli olarak yapılan anakronizmler, güldürü amaçlıdır. Fakat bilinçsiz olarak yapılan anakronizm, genellikle eseri ortaya koyan kişinin bilgi eksikliğinden kaynaklanır. Bilinçli anakronizme şu örneği verebiliriz:
- Sofia Coppola‘nın yönettiği 2006 yapımı Marie Antoinette filmi 1700’lü yıllarda geçiyor. Coppola, hikayesini anlattığı Marie Antoinette’in gençliğine dikkat çekmek istemiştir. Bu nedenle filmin bir sahnesinde Antoinette’in yatak odasına bir çift Converse eklemiştir. 1700’lü yıllarda Antoinette’i converse giyen biri olarak göstermiştir.
Anakronizm Sorunu: Kasıtlı Yapılmayan Anakronizmler
Çok ince detay olacak fakat bilinçsizce yapılan anakronizmlere birkaç örnek verelim. Bu örnekler prodüksiyon ekibinin ince detayları araştırmadıkları için ortaya çıkmıştır:
- Geleceğe Dönüş filminde, Marty McFly’ın 1955’te Johnny B. Goode’u gitarla çaldığı bir dans sahnesi var. Marty’nin kullandığı gitar olan Gibson ES-345’in piyasaya sürüldüğü tarih 1958’dir. Fakat bu sahne 1955’de geçiyor; ne yazık ki bu bir hata!
- Forrest Gump filminde teğmen 1975 yılında Apple’a yatırım yaptığını söylüyor. Fakat bu imkansız çünkü Apple 1980 yılında halka açıldı.
Anakronizm Örneği
Anakronizmi daha iyi anlamak için şimdi de edebiyattan örnekler vermeye devam edebiliriz:
- William Shakespeare’in yazdığı Julius Caesar oyununda bir anakronizm vardır. Oyunun 2. Perde, 1. Sahnesinde, kasıtsız bir anakronizmin ünlü bir örneğini bulabilirsiniz. Brutus ve Cassius mekanik bir saatten bahsediyorlar ama onların zamanında icat bile edilmemişti.
- Örneklere Shakespeare’den devam edelim. Ross Macbeth’in 1. Perde, 2. Sahnesinde, o sırada geçeli olan para birimi olmasa da doları tartışarak başka bir ilginç anakronizm sunuyor.
- Son bir örnek de Mark Twain’in Prens ve Pauper (Prens ve Dilenci) romanından gelsin. 16. yüzyılda geçen Prens ve Pauper’ın üçüncü bölümünde Twain, 17. yüzyılın bir şovu olan Punch-and-Judy şovlarını tartışarak kasıtsız bir anakronizm sunuyor.
Anakronizm Türleri Nelerdir?
Edebiyatta veya filmlerde yanlış zaman diliminde yer alan her şeye anakronizm diyebilirsiniz. Fakat yine de anakronizmin farklı türleri vardır ve her biri farklı bir amaca hizmet eder.
- Parakronizm (Parachronism): Bir nesnenin, ifadenin veya fikrin yanlış çağda göründüğü zamandır, dolayısıyla kronolojik hatadır. 2022 yılında ahizeli çevirmeli telefon kullanan bir Z kuşağı bireyini buna örnek verebiliriz.
- Prokronizm (Prochronism): Bu, bir şeyin icat edilmeden önce ortaya çıktığı bir hata veya imkansız anakronizmdir. MÖ 480’de geçen 300 Spartalı filminde havadan uçan bir uçak veya taş devrinde mikrodalga ile yemek yapmak gibi…
- Davranışsal veya Kültürel Anakronizm: Estetik bir seçim olarak arkaik nesneleri veya fikirleri günümüze taşımayı bu anakronizme örnek olarak gösterebiliriz. 21. yüzyılda günlük hayatında Latince konuşan bir kişi bu türe örnektir.
Diyakronizm Nedir?
Anakronizmle yakından ilgili kavramlardan biri de diyakronizmdir. Bir zaman periyodu boyunca meydana gelen olayların birbiriyle ilişki kurarak incelenmesidir. Bu disiplinde olayların önemi geri plandadır. Zaman içinde olaylar arasındaki ilişkileri açıklama amacı taşıyan diyokronizm, aynı zamanda art zamanlılık adıyla da bilinir.
Vigizm Ne Demek?
Vigizm, anakronizm ile ilgili yakın anlama gelen kavramlardan biridir. Aslında vigizm, sosyal bilimlerde bir hatadır ve şu anlama gelir: Geçmişi bugünün şartlarına göre değerlendirmek… Geçmişi bugünün şartlarına göre yorumlamak elbette ciddi bir hata olacaktır.
İlginizi Çekebilir:📢Nominalizm (Adcılık) Nedir?
Tarih Biliminde Anakronizm
Anakronizm kavramı, doğası gereği tarihseldir ve bu yüzden tarihten bağımsız değildir. Dolayısıyla anakronizma dediğimiz zaman mutlaka tarihsel süreçten bahsetmemiz gerekir. Tarihsel anakronizm, sosyal bilimlerde net olarak bir hatayı temsil eder. Kusurlu bir tarih yorumu olan anakronizma, araştırmacıları yanlış yönlendiren bir süreçtir. Bu bakımdan tarihçiler anakronik kusura düşmeme adına tarihi olayları ve gelişmeleri iyi bir şekilde araştırmalıdırlar.
