Lagün, doğal bir bariyerin daha geniş/iri su kümelerini bölmesi ile oluşan bir su yığınıdır. Lagün nedir sorusuna ayrıntılı yanıt vermeden önce bu coğrafi biçimlenişin İtalyanca bir sözcükten türediğini belirtelim. Gölet ve göl anlamına gelen İtalyanca’daki Laguna sözcüğü, bu şekle adını vermiştir. Laguna sözcüğünden türeyen bu şeklin kendi dilimizdeki ismi ise denizkulağı’dır.
İçindekiler
Lagün (Deniz Kulağı) Nedir?
Lagün, güçlü dalgaların ve kıyı akıntılarının etkisiyle oluşan kıyı biriktirme şekilleridir. Lagünler makro su kitlelerinden kum barları, bariyer resifleri, aragonit yapılar/mercan resifleri veya doğal bariyerlerle ayrılırlar. Lagün kavramı, bazen de bir veya daha fazla lagün içeren büyük bir yer şeklini tanımlar. Örneğin;
- Teksas Körfezi Kıyısındaki Laguna Madre daha küçük koylardan ve lagünlerden oluşmuştur.
- Güney Kaliforniya’daki Laguna Plajı aslında bir plajdır ve bir lagün değildir.
Lagün Çeşitleri Nelerdir?
Lagünler, kıyı lagünü ve atol lagünleri şeklinde iki başlık altında incelenir.
- Atol Lagünü Nedir?
İki farklı lagün türünden biri olan atol lagününün biçimlenişi şu şekildedir: Bir ada tamamen suyun altına düştüğünde oluşan bir lagün türüdür. Bir mercan bölütü beliren bu türde, halkanın merkezinde, genellikle yoğun bir su kümesi vardır. Mercan şişmesi ve suyun birleşimi bu tarz bir lagünü inşa ederken bir atolün tamamlanması 300.000 yıl kadar sürer.
- Kıyı Lagünü Nedir?
Kıyı lagünleri cüzi eğikliğe sahip yakalarda meydana gelir. Atol lagünlerinden daha sığdırlar ve okyanustan bir ada, resif veya kum kitlesi ile ayrılma eğilimindedirler. Okyanusa bir girişle bağlanan bu türün formüle edilmesinde çeşitli unsurların etkileri vardır. Kıyı lagünlerinin oluşumuna katkı sağlayan unsurlar ise aşağıdaki gibidir:
- Deniz seviyesinin yukarıya yeğinleşmesi/şiddetlenerek yükselmesi
- Mevcut tortu miktarı ve gelgit aralığı
Bu lagünler toy ve enerjik nitelikleri ve kıyıdaki açık pozisyonlarından dolayı daha az ömre sahiplerdir.
İlginizi Çekebilir:📢Tombolo Nedir?
Lagün Nasıl Oluşur?
Kıyıya yakın sığ bir havza aşınır ve okyanus, kum barları veya bariyer adacıkları arasına sızar. Lagünlerin boyutu su kitlelerinin yüzey vasıflarına bağlıdır. Deniz seviyesi düşük olduğunda, lagünler bataklıklı sulak alanlarken, yüksek olduğunda ise kıyı gölleri veya koyları gibi görünür.
Atol lagünleri ise kum barları veya bariyer yapılar değillerdir. Bunun yerine mercan resiflerinin koruması altındadır. Resifler, yanardağın olduğu kısımda kapalı bir lagünü koruyarak atol halini alır. Atol lagünleri, bazı deniz canlılarının yuvası olan bir verimli alandır. Jöle türü gibi deniz canlılarının pek çoğu, bu verimli sahalarda gelişirler.
Mercan adası lagünlerinin suyu, sığlığı ve kireçtaşı/kayaç ile teması sebebiyle rengi açık tonlu mavidir. Mercan bölütleri ve mercan kumu, milyonlarca minik mercan dış iskeletinin artıkları/kalıntıları olan kireç taşından oluşur. Dolayısıyla kireçtaşı lagüne sızdıkça suyu parlak maviye çevirir.
Lagün Nerede Görülür?
Kıyı lagünleri gelgitin daha az olduğu bölgelerde görülür. Güney Pasifik’teki BoraBora Adaları, bir lagün ve kalın bir mercan bölütü ile kuşatılmıştır. ABD’deki 200 mil uzunluğundaki Outer Banks isimli bariyer adacıkları da önemli lagün grupları içerir.
Türkiye’deki Lagünler
Kızılırmak ve Yeşilırmak Deltaları ile Büyük ve Küçük Menderes deltaları lagün coğrafi şekilleri için verimli bölgelerdir. Diğer yandan Fethiye Ölüdeniz ve Terkos Gölü de yurdumuzun en popüler lagün (denizkulağı) örnekleri arasındadır.
İlginizi Çekebilir:📢Akarsu Aşındırma Şekilleri
