Coğrafya

Moren Nedir Nasıl Oluşur? Türleri Nelerdir?

Moren, bir buzulla birlikte taşınan ve buzul eridiğinde geride kalan büyük bir kaya ve kir kütlesidir. Devasa büz kütleleri olan morenler, aynı zamanda buzultaş adıyla da bilinir. Morenler, doğrudan bir buzul tarafından ortaya çıkan veya buzul tarafından yukarı itilen belirgin sırtlar veya enkaz yığınlarıdır.

Moren Ne Demek?

Moren, çukur ve tepeleri tanımlamak için kullanılır. Çukur ve tepe gibi yer şekillerinin jeolojideki karşılıklarından biridir. Moren teriminin kullanım amacı, yer şekillerinin oluşumunda belirli nedensel kökenleri açıklamak içindir.

Moren terimi, gevşek kayaların

  • boşaltılması
  • itilmesi
  • sıkıştırılması

ile oluşan yer şekillerini tanımlar. Bunun yanı sıra buz kütlelerinin erimesiyle oluşan çok çeşitli yer şekillerini tanımlamak için kullanılır.

Morenler Nasıl Oluşur?

Moren nasıl oluşur sorusuna kısaca şu cevabı verebiliriz: İki buzulun birleşmesiyle birlikte yan yana duran vadi kenarlarındaki döküntüler birleşir. Birleşmenin etkisiyle taşınan maddeler buzulların üzerinde toplanır. Buzul tabakası eriyip yumuşadıkça veya geri çekildikçe maddeler birikir ve vadi tabanında bir zemin/bölge oluşur. Morenlerin oluşumunu bu şekilde özetleyebiliriz.

Moren Hangi Dış Kuvvet?

Morenler, buzul buzu (buz kütleleri) tarafından biriken gevşek tortu ve kaya döküntülerinden oluşur. Ayrıca, bu tür bir malzeme buzul kenarında mevcutsa, bir buzul ilerlemesi sırasında diğer buzullarla birleşir. Ek olarak buzul hareketi ile deforme olabilir ve eğim, akarsu, göl ve deniz tortullarını da içerebilir. Dolayısıyla morenlerin oluşumunda ortaya çıkan dış kuvvetin buzullar olduğunu söyleyebiliriz.

İlginizi Çekebilir:📢Hörgüç Kaya Nedir?

Moren Nedir Nerede Görülür?

Morenler büyüklük ve şekil bakımından son derece çeşitlidir. Buna göre farklı yüzeylerde oluşma potansiyeline sahiptirler. Moren toprakların görüldüğü yerleri aşağıdaki gibi belirtebiliriz:

  • Aktif olarak geri çekilen vadi buzullarının burunlarında
  • 1 m genişliğinde alçak kabartmalı sırtlarda
  • Eski buz tabakalarının geride bıraktığı geniş kireç düzlüklerinde

Buzul aşındırma ve biriktirme kuvvetiyle oluşan morenleri, genellikle buzul bölgelerinde görürüz. Aynı zamanda yüksek dağlık bölgelerde de karşımıza çıkan morenler, verimli bir toprak çeşidine ev sahipliği yapar. Aşağıdaki bölgeler, buzulların en yaygın olduğu bölgeler arasındadır:

  • Kuzey Avrupa ülkeleri
  • Kuzey Amerika gölleri
  • Güney Amerika’nın güneyi

Morenler Dünyada Nerede Görülür?

  • Alçak kabartmalı moren sırtına İzlanda’daki aktif olarak geri çekilen Skaftafellsjökull Buzulu’nun ön alanını örnek olarak gösterebiliriz.
  • Boulder Glacier, Washington, ABD’nin yan kenarında oluşan yumuşak kaya ve tortudan oluşan bir başka morendir.
  • Güney Amerika’daki Patangonya morenleri de terminal morenlerine örnektir. Güney Amerika, Patagonya’nın merkezindeki San Lorenzo Buz Alanı’ndaki Perito Moreno buzulu da yan buzul tipine örnektir.
  • Alaska vadisi ise orta morenlere örnek verilebilir ve bu örnekte yüzey enkazın iki buzulun birleştiği noktada yoğunlaşmıştır.
  • Yeni Zelanda’daki Mueller Buzulu ise cephe morenlerinin bir örneğidir. Enkazla kaplı ve aşağı doğru akan Mueller Buzulu, vadi boyunca devam eden ve terminal morenlerle birleşen 100 m yüksekliğindeki yanal morenlerle çevrilidir.

Moren Toprak Nedir?

Moren, hareketli bir buzulun geride bıraktığı malzemeden oluşan kütleleri tanımlayan bir terimdir. Buzul kütlelerinin taşıdığı bu malzeme genellikle toprak ve kayadır. Nasıl ki nehirler, delta oluşturmak üzere biriken her türlü toprak parçası ve alüvyon taşıyorsa buzullar da morenleri oluşturmak üzere biriken her türlü toprak ve kaya parçasını taşır.

Moren Depoları

Moren depoları/yatakları, buzulun oluşum kuvvetini aldığı yerdir. Buzulların yamaçlardan ya da araziden kopardığı parçalardan oluşur. Bu parçalar arasında irili ufaklı çakıl, kum, kaya vb. malzemeler vardır. Moren depoları, geçmişteki toprak özelliklerini ve yeryüzü şekillerinin kökensel nedenlerini anlamak için iyi bir kaynaktır. Örneğin uç morenler bir buzul ilerlemesinin maksimum kapsamı hakkında fikir verirler. Dolayısıyla bu hareketler, şimdi küçülen veya tamamen yok olan eski buzulların ve buz tabakalarını yeniden tanımlamak için kullanılır.

Moren Türleri ve Çeşitleri

  • Terminal Morenler: Bir buzul ilerlemesinin maksimum sınırını belirleyen bir moren sırtıdır. En büyük terminal morenler, ana kıtasal buz kütlelerinden oluşurlar. Yüksekliği 100 metre, uzunluğu ise 10 km’ye kadar ulaşır.
  • Resesyonel Morenler: Resesyonel morenler, bir terminal moren sınırının arkasında bulunur ve buzul ilerlemesinin kısa ömürlü evreleri sırasında oluşur. Buzul geri çekilmesinin genel bir modelini kesintiye uğratır. Bazı durumlarda, resesyonal morenler yıllık bazda oluşur ve yıllık morenler olarak bilinir.
  • Yan Morenler: Bu tür morenler ise buzul kenarı boyunca oluşurlar. Vadi duvarından düşen veya çöken ya da doğrudan buzul yüzeyinden akan enkazın etkisiyle meydana gelirler. Enkaz arzının yüksek olduğu yerlerde, yanal morenler 100 metreden fazla yüksekliklere ulaşabilirler.
  • Cephe Morenleri: Buzulların çevresinde kaya ve çeşitli kitleler biriktiğinde ortaya çıkan bir moren tipidir. Bu tür morenler, Avrupa Alpleri, Yeni Zelanda’nın Güney Alpleri ve Himalayalar gibi dağ ortamlarında yaygındır. Dengesiz vadi kenarlarından gelen yüksek kaya döküntüsü kaynağının buzulda hızla biriktiği yerlerde görülür.
  • Orta Morenler: Buzul yüzeyinde buz kütlesinin akış yönüne paralel uzanan enkaz sırtlarıdır. Buzun içinde bulunan enkazın yüzey (veya buzul üstü) ifadesidir. Orta morenler, yan morenlerin iki vadi buzulunun birleştiği yerde bulunurlar veya ablasyon bölgesindeki erime nedeniyle buzda bulunan enkazın yüzeyde açığa çıktığı yerlerde oluşurlar.
  • Taban Moreni: Daha belirgin moren sırtları arasındaki alçak kabartmalı alanlarda biriken malzemelerin düzensiz örtüsünü tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Yaygın olarak düz ova olarak da adlandırılan bu tür morenler, alt tabakanın deformasyonu sonucunda birikmesiyle buzul tabanında oluşur.

Buzul Toprağına Ne Denir?

Jeolojide buzul toprağına moren denir. Buzul toprağı, doğrudan buzulların etkisiyle biriktirilen ve tabakalaşma göstermeyen arazi bölgelerinden oluşur. Buzul bölgelerinde ve dağların zirve yerlerinde bulunan morenler, genelde verimli toprak alanlarıdır.

İlginizi Çekebilir:📢Coğrafyada Drumlin Nedir?

Moren Türkiye’de Nerede Görülür?

Morenler, Türkiye coğrafyasına yabancı olan yer şekilleridir. Çünkü morenlerin oluştuğu yerler yüksek dağların zirveleri ve buzul alanlarıdır. Bu nedenle Türkiye’de moren örneklerini sık sık göremeyiz.

Ülkemizde nadir görünen morenlerden biri Şergölü morenidir. Bu moreni Munzur Dağları doğusunda yer alan Şergölü-Merk yaylası havzasında görmek mümkündür.

Haftalık Günlük sitemizde morenler hakkında bilgi verdik. Moren dışındaki diğer coğrafya konuları için Coğrafya menüsüne göz atabilirsiniz.

haftalık günlük

Recent Posts

Mum Yakmanın Faydaları

Uzun bir günün ardından kasvetli ve sönük bir atmosferde eve dönmekten yoruldunuz mu? Keşke sadece güzel görünmekle kalmayıp aynı zamanda…

55 dakika ago

Kediler İnsanları Ne Olarak Görür?

Kedilerin insanları nasıl gördüğüne dair tam olarak bir kesin bilgiye sahip değiliz. Çünkü kedilerin duyu algıları ve zihinsel süreçleri tam…

1 gün ago

Kedilerin Bıyıkları Ne İşe Yarar?

Kedilerin bıyıkları ne işe yarar sorusuna geçmeden önce bu sevimli bıyıkları biraz tanıyalım. Diğer kıllar gibi kıl köklerinden çıksalar da…

2 gün ago

Mizofoni Kimlerde Görülür?

Mizofoni, belirli seslere (örneğin yemek yeme sesi, burun çekme sesi, çatalın tabağa çarpması gibi) aşırı duyarlılık gösterme ve bu seslere…

3 gün ago

Mizofoni Nedir Nasıl Tedavi Edilir?

Belirli seslere karşı aşırı hassasiyetiniz varsa (örneğin ağız şapırdatması, saatin tik takları veya floresan ışığın uğultusu gibi), mizofoni olarak bilinen…

4 gün ago

Bahar Dalı Çiçeği Anlamı

Bahar dalı çiçeği, kırmızı ve pembe renkleri ile dikkat çeken gösterişli bir çalıdır. Orijinal adı Chaenomeles japonica, Rosaceae familyasına bağlı…

5 gün ago

This website uses cookies.