Rüzgar Çeşitleri ve Özellikleri

Güneş, her yeri orantılı ve dengeli bir biçimde ısıtmaz. Dünyamızın istikrarsız ısınmasından oluşan hava akımı, form ve biçimlerine rüzgar denir. Yüksek basınç ve alçak basınç kavramlarına başvurmadan rüzgarın ne demek olduğunu bu şekilde tanımlayabiliriz. Dinamik hava akımlarının cereyan etmesiyle farklı rüzgar biçimleri oluşur. Bu rüzgarlar kendi içinde farklı çeşitlere ayrılır ve her birinin misyonu farklıdır. Peki rüzgar çeşitleri hangi adlara sahipler? Haftalık Günlük adresindeki yazının devamında rüzgarlar hakkında detaylı bilgiler bulabilirsiniz.

Rüzgar Çeşitleri

1. Sürekli Rüzgarlar
2. Mevsimlik Rüzgarlar (Devirli)
3. Yerel Rüzgarlar

1) Sürekli Rüzgarlar

Kutup Rüzgarları

Kutup tepelerinden, Kuzey ve Güney Kutuplarındaki üst basınç alanlarından esen rüzgarlardır. Düşük ısılı ve kuru bir karaktere sahip olan rüzgarlar, kutup altı yörelerden düşük basınçlı 60 derece enlemlere süzülür.

Batı Rüzgarları

Batıdan orta kuşak istikametine yönlenen rüzgarları tarif etmek için bu ismi kullanırız. Kutupta kış zamanında görülen en şiddetli rüzgarların yaratıcısıdır. Yaz aylarında da en hafif rüzgarı yaratan bu rüzgarlar, Güney Yarım Küre’deki 40 ve/veya 50 enlem aralıklarında hüküm sürer. Roaring Forties isimli şiddetli rüzgarları yaratan bu rüzgar, Latin Amerika okyanus akıntılarına da etkiler.

Ticaret Rüzgarları (Alizeler)

Alizeler, tropik bölgelerde doğu yönünden esen güçlü rüzgar grubudur. Ticaret rüzgarı şeklinde de lanse edilen alizeler araştırma, iletişim ve ticari faaliyetlerde ciddi bir etkiye sahiptirler. Yüzyıllar önce ticaret gemileri, Atlantik ve Pasifik Okyanusları arasında emniyetli yollar oluşturmak için alizelere güveniyordu. Bugün bile uluslararası deniz nakliyeciliğinin yapılışında alize ve okyanus akıntılarının ciddi etkisi vardır.

Kara kitlelerinde oluşan alizeler, okyanustaki esintilerden (deniz ticaret rüzgarları) daha yüksek ısılı ve kurudur. Güçlü alizeler yağış eksikliği ile ilişkiliyken, zayıf alizeler yağışları iç yörelere taşır. Dünyanın en ünlü yağmur deseni olan Güneydoğu Asya musonu mevsimsel, nem yüklü bir ticaret rüzgarıdır.

Hem gemileri ve hem de yağışları taşıyan alizeler, binlerce kilometre toz ve kum parçacıkları taşıma konusunda da başarılıdır. Sahra kumu ve toz fırtınalarından gelen parçacıklar, 8.047 kilometreden daha uzakta olan Karayip Denizi ve ABD’nin Florida eyaletindeki adalarda uçabilir.

Ancak tropik bölgelerdeki toz fırtınalarının kötü doğa olaylarına neden olma riski var. Değerli üst toprak kalkar ve görüş neredeyse sıfıra düşebilir. Ayrıca toz ve çeşitli maddeler, okyanus boyunca gökyüzünü bulanıklaştırır. Bu toz fırtınaları genellikle kuru, hafif basınçlı alanlar ve tropikal fırtına eksikliği ile ilişkilidir.

2) Mevsimlik Rüzgarlar

Muson, bir bölgedeki hakim rüzgar düzenindeki mevsimsel bir değişikliktir. Musonlar, soğuk ve yüksek basınçlı coğrafyalardan eserler. Muson, bir kasırga veya tayfuna benzer şekilde şiddetli yağmurları beraberinde getirir. Mevsimsel olarak yön değiştiren rüzgarlardır ancak yönleri sabittir. Hüküm sürdüğü enlemlerde Dünya’nın yalıtımı ve ısıtma/soğutma süreci ile bağlantılıdır.

Geniş kıtasal kara yüzeyleri, mevsimsel olarak, geniş okyanus yüzeylerinden daha hızlı ısınır ve soğur. Sıcaklıktaki bu fark, bu alanların üzerindeki hava moleküllerinde ayrımlılık yaratarak rüzgarın yönünü tersine döndürür. Bu nedenle, kış musonu kıtadan esecektir çünkü kara, Hint Okyanusu ve Pasifik’ten daha hızlı soğur. Sonucunda basınçlanmanın çoğalışı sebebiyle nemsiz hava akımını okyanusa doğru çeker.

Öte yandan, ilkbaharın başlangıcında ve/veya yazın kıta, düşük basınç tesis ederek daha hızlı ısınır. Bu sebeple de okyanustan nem barındıran ısıların gelmesine yönelik bir rol üstlenir. Bu nedenle yaz musonu, muson bölgelerinin kültürünü ve ekonomisini etkileyen güçlü yağmurlar ve sağanaklar getirir.

Muson sözcüğü eski Arapçadan hayatımıza girmiştir. Arap denizciler, sürekli rüzgarların yönünü mevsimlere göre tayin ettiklerini fark ettiler. Portekizli denizciler, mevsim anlamına gelen mawsim kelimesini daha sonra monçao olarak kabul ettiler. Kelime, zaman içinde İngilizceye (ve uluslararası olarak) muson’a evrildi.

3) Yerel Rüzgarlar

Meltem Rüzgarları

Meltemler, dünya yüzeyinin günlük ısınma ve soğuma farklılığından oluşan çeşitli yerel rüzgarları belirtir. Yerel rüzgar çeşitleri arasında yer alan bu olguyu denizlerde görülen örnekle açıklayalım. Kara üzerinde ısınan hava hafifleşip hızla yükselir ve denizden gelen daha serin hava hemen yerini alır. Hava debisi kıyı boyunca ısındığı sürece bu süreç tüm gün sürer. Bu rüzgarın adı Gün esintisidir ve saniyede 1-5 metrelik hızıyla çok sakindir. Esinti, iki hava kümesi arasındaki ısı farkından dolayı oluşan hafif bir rüzgardır. Isı kuvvetine bağlı olarak arazi, hava cereyanının sirkülasyonunu etkiler. Arazi ne kadar ısınırsa, sıcaklık farkı o kadar belirgindir ve esinti o kadar güçlüdür. Geceleri, toprağın üzerindeki sıcaklık, suyun üzerindekinden daha soğuk olabilir. Daha sonra hava akımları yön değiştirerek kara bölümünden deniz istikametine eserler.

Meltemler: Şehir Esintisi

Binalar güneş hüzmeleri ile ısındıkları için şehir dışındaki ve/veya içindeki hava ısınımında bir fark oluşur. Şehir içi ve şehir dışında 8 dereceye kadar çıkan bu ısı farkı, banliyö bölgelerindeki soğuk havanın şehre gelmesine neden olur. Bu durum sokakların iskan planıyla ilişkili olması sonucunda rüzgarın şiddetlenmesini sağlar. Hava geniş caddelerden süzülerek deniz veya orman esintilerinin tersine her vakit devinir.

Meltemler: Orman Esintisi

Gün boyunca büyük ormanların sıcaklığı yanlarındaki arazilere/tarlalara göre daha düşüktür. Bunun nedeni, güneş enerjisinin çoğunun yapraklardaki nemin buharlaşması için harcanmasıdır. Bu sebeple gündüzleri soğuk ormandan tarlaya hafif bir rüzgar eser.

• Kara meltemi, kara kütlesinden denizin olduğu kısma eserler, nem taşımazlar kuru ve sıcaktır.
• Deniz meltemi denizin olduğu kısımdan kara yönüne eser ve biraz nem barındırır.
• Vadi esintisi, dağ yamacına kadar akan vadiden esen sıcak havadır.
• Dağ meltemi, dağ kütlesinden vadi istikametine doğru esen düşük ısılı bir vadi esintisidir.

İlginizi Çekebilir:📢Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri

Soğuk Yerel Rüzgarlar

Toz yüklü rüzgarlardır ve donma sıcaklığı seviyesinden düşük bir ısıda oldukları için soğuk bir etki tesis ederler. Soğuk yerel rüzgarlar küçük bir ölçekte oluşur, yatay boyutları yaklaşık on ila birkaç yüz kilometre arasındadır. Ayrıca, ortalama birkaç saat ile bir gün süren ömürlü rüzgar cinsidir. Bu rüzgar cinsi kendi içinde aşağıdaki türlere ayrılır:

Mistral

• İspanya ve Fransa’da kuzeybatıdan güneydoğuya doğru esen ısısı düşük ve nemsiz bir rüzgardır.
• Kış aylarında görülen bu rüzgarlar aşırı derecede soğudukları için Rhone vadisine yönlenirler.
• Dar Rhome Vadisini geçerken fırtınalı kuzey bölgesinden soğuk rüzgarlara dönüşürler ve 55-65 km/saat olan ortalama hızları 128 km/saate ulaşır.
• Fırtınalı kuzey istikametinden esen rüzgarlar, donma noktasının altında dramatik bir düşüşe neden olur.

Bora

• Dağlardan Adriyatik Denizi’nin doğu yakası yönüne esen düşük ısılı ve kuru kuzey-doğu rüzgarlarıdır.
• Sonbahar rüzgarı olan bora, Alpler’in güney yamacına indiği için İtalya’nın kuzey kısmında ayrıca daha güçlüdür.
• 128-200 km / saat aralığında esen rüzgar, ılıman bir siklonun geçişiyle ilişkilidir.
• Bazen Bora rüzgarları dağın eteğinde kudretli bir kasırgaya dönüşür ve evler üzerinde tehlikeli durumlar yaratır.

Blizzard

Kar fırtınası olarak da bilinen blizzard rüzgarları, şiddetli ve tozlu kutup rüzgarlarıdır. Kanada, ABD, Sibirya’da yaygın olup kar ve buz parçacıkları nedeniyle, atmosferik görüşü sıfıra düşürür.

Krivetz

Romanya’nın iç bölgelerinden, Karadeniz kıyı istikametine esen ısısı az rüzgarlardır. Krivetz’ler Bora’lar gibi ilkbahar ve kış mevsiminde ortaya çıkan bir rüzgar biçimidir.

Levant

İspanya ve Cebelitarık Boğazında kışın hissettiren sisli, güçlü ve nemli rüzgar cinsidir.

Pampero

Pampero, Güney Amerika’nın Pampas’ında kuzey-batıya doğru yönlenen soğutucu bir rüzgardır. Rüzgar çeşitleri listemizdeki Pampero, kış aylarında ve Arjantin kıyılarında daha aktiftir Temmuz’dan Eylül’e kadar eser.

Sıcak Yerel Rüzgarlar

Sıcak lokal rüzgarlar, ekseriyetle adyabatik ısıtma olarak da bilinen aşağı eğimli rüzgarlardır.

Fön Rüzgarları

• Sıradağların rüzgar altı yakasındaki adyabatik ısınmadan kaynaklanan kuru ve ılık rüzgardır.
• İsviçre Alpler’in kuzeyinde daha yaygındır ve bu rüzgarların gelişiyle birlikte ani bir ısı artışı olur.
• Düşük bağıl nem ve yüksek sıcaklık, eğimli rüzgarların adyabatik ısınmasından kaynaklanmaktadır.
• Kış boyunca mevcuttur ve bu tür rüzgarların varlığı sıcaklığı yükseltir ve İsviçre’nin vadilerine kış mevsiminde İklimsel Vaha denir.

Sirokko

• Sahra Çölünden orta Akdeniz, güney İtalya istikametinden gelen ve İspanya Ya da dokunan ılık, tozlu rüzgardır.
• Atlas Dağı’nın kuzey yamacından alçaldıkça aşırı derecede ılık ve kuru hale gelirler.
• Sahra’dan kırmızı kum parçacıkları taşıyan rüzgarlar, Güney Avrupa’da kırmızı renkli yağışların sebebidir. Bu nedenle kan yağmuru olarak bilinen yağışlara neden olur.
• Sirokkolar o kadar çok kum ve toz yüklüdür ki, atmosferik görünürlük neredeyse sıfıra iner. Tarım, meyve ve tahıl gibi mahsuller için zararlı bir rüzgardır.

Hamsin

• Kuzey Afrika (Mısır) ve Arabistan’da etkili olan yüksek ısılı, nemsiz, tozlu (kumlu) yerel rüzgarlardır.
• Bu rüzgarların ısısı 380-490 derece aralığında değişir ve bu, kışın sonlarında ve ilkbaharın başlarında daha güçlüdür.

Chinook

Chinook’lar, Rocky Dağı’nın doğu yamaçlarında (leeward tarafı) esen ılık ve kuru rüzgarlardır. Chinook sıcaklığı alttaki kar örtüsünü ve/veya buzu kaldırabilir. Bu rüzgarın ismi kar yiyendir.

Santa Ana

Santa Ana, Kaliforniya’nın güney yönündeki Santa Ana Vadisi’nde üfleyen kuru ve/veya ılık bir yerel rüzgardır. Termal ve nem özellikleri açısından Fön’e benzeyen rüzgar, Meyve Bahçeleri için tehlike oluşturur.

Harmattan

Sahra Çölü’nün üflediği kupkuru sıcak rüzgar, Afrika’nın Gine bölgesine doğru uzanır. Bu rüzgarlar Afrika’nın batı kıyılarında, bağıl nemi az, hoş ve kuru havaya dönüşerek insanlara büyük bir rahatlama sağlar.

Tropikal Siklonlar

Tropikal bir siklon, fırtınalar tesis eden ancak cephesi olmayan (farklı yoğunluktaki iki hava akımı ayrıştıran bir sınır) olan düşük basınçlı hava olayıdır. Hızları saatte 39 milden (mph) daha az olan tropikal siklonlara tropikal çöküntüler denir. Süratleri 39 mil veya daha fazla olanları ise tropikal fırtınalar olarak belirtiriz.

Yerel rüzgar çeşitleri arasında yer alan tropikal siklonları, daha çok okyanuslar üzerinde görürüz. Dolantılı veya spiral oldukları için hortum gibi yıkıcı ve güçlü tesirler yaratırlar. Yere temas etmesi gereken dikey eksenli dönen güçlü hava sütunlarıdır. Bu rüzgarlar, oldukları yerlere göre farklı isimlere sahiptirler. Görüldükleri yerlere göre aldıkları rüzgar çeşitleri isimleri aşağıdaki gibidir:

• Asya kıyılarında görülürse Tayfun
• Meksika Körfezi istikametindeyse Hurricane
• Afrika ve Güney Amerika kıyılarındaysa Tornado

Türkiye gibi deniz ve karada iri basınç ayrımının oluşmadığı alanlarda hortumlara pek denk gelmeyiz.

İlginizi Çekebilir:📢Akarsu Aşındırma Şekilleri

Türkiye’deki Rüzgar Çeşitleri

Yıldız

Yazları serinleten kışın da üşüten yıldız, Karadeniz ve Marmara Denizi istikametinde eser. Oluş nedeni bu bölgelerdeki düşük ısılı cephenin esmesidir.

Lodos

Ülkemizin batısına güney batı yönünden gelen yüksek ısılı rüzgar cinsidir. Sürati 60 knot’a kadar erişen rüzgar, kışın emsalsiz ve aşırı ısıda hava akımı üretir. Karların erimesinin sebebi olan bu rüzgarı Ege Bölgesi, Marmara ve Batı Akdeniz’de görürüz.

Poyraz

Kuzeydoğudan gelen rüzgar, Karadeniz’in kuzeydoğusu ile Karadeniz’e bakan bölgelerde etkilidir. Ülkemizin kuzey kıyılarında kar yağmuru oluşturmasıyla ünlüdür.

Meltem

Meltem demek, Doğu Akdeniz esintisi demektir. Temmuz ve Ağustos’ta Akdeniz esintisi olan bu rüzgarın Ege’deki karşılığı İmbat’tır.

Karayel

Kuzeybatı istikametinden ülkemize giren karayel, soğuğun belirtisi ve habercisidir. Kışın Trakya, Marmara ve de Karadeniz’e güçlü soğuklar veya kar getirme özelliğine sahiptir.

Keşişleme – Samyeli

Kuru olan bu rüzgar, yüksek ısılı ve bunaltıcı bir havanın cereyan etmesini sağlar. Yurdumuzu güneydoğudan üfleyen rüzgar, kuraklık ve çoraklığın nedenlerinden biridir.

Kıble

Kıble, aşırı sıcağın belirgin yaratıcısı olup yurdumuza güneyden gelen bir rüzgardır. Akdeniz ve Anadolu’muzun güney doğusundaki aşırı hava sıcaklığının başat aktörüdür.

Gündoğumu

Rusya’nın güneyi ve Kafkaslardaki hava debisinin etkisiyle yurdumuza doğudan girer. Genellikle yağışı keser ve havanın soğumasının en kritik sebeplerinden biridir.

Günbatısı

Yurdumuza batıdan giren ve yağış ikram eden lakin sıcak bir rüzgardır. Batı bölgelerimize yağış getirmesinin nedeni Marmara ve biraz da Karadeniz’deki basınç ve cephe kütlelerinin hareketleridir.