Karalardaki çöküntü alanlarını dolduran geniş su örtüleri göl olarak tanımlanır. Bu su örtüleri, tatlı ya da tuzlu; derin ya da sığ olabilir. Göl nedir sorusuna özetle bu şekilde bir cevap verebiliriz. Göller, dünya üzerinde büyük bir yüzölçüme yayılarak var oluşlarını sürdürmektedir. Göllerin yaklaşık olarak yeryüzünde 1,700,000 kilometrelik bir alana yayıldığı bilinmektedir.
İçindekiler
Göl Nedir ve Yapısal Özelliklerine Göre Türleri Nelerdir?
Göller, içinde bulundukları çöküntü alanlarının yapısal özelliklerine göre farklı gruplara ayrılır. Diğer coğrafi formasyonlarda olduğu gibi gölleri de oluşturan bu yapısal unsurlar iç ve dış kuvvetlerdir. Doğal göl oluşmasına sebep olan iç ve dış kuvvetler hakkında bilgi almak için 👉Doğal Anıt Nedir ve Nasıl Oluşmuştur👈 linkine tıklayabilirsiniz. İç ve dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan göllere doğal göller denmektedir. Şimdi oluşumuna göre sınıflara ayrılan doğal göl türlerine göz atalım.
1. Tektonik Göller
Litosferin kıvrılma ve kırılma gibi devinimleri sonucunda çöküntü alanları açığa çıkmıştır. Bu alanlar yıllar içinde su birikintileri ile dolmuş ve büyük su kütleleri meydana gelmiştir. İşte bu su kütlelerinin oluşturduğu göllere tektonik göller nedir. Tektonizma göllerinin sıklıkla görüldüğü zemin, Afrika kıtasının doğu bölgesidir. Ayrıca Hazar Gölü ve Lut Gölü dünyadaki tektonik göllere örnektir. Ülkemizdeki tektonik göllerin önemli formları arasında Eğirdir, Tuz Gölü ya da Beyşehir göllerinin altı çizilebilir.
2. Buzul Gölleri
Buz kütlelerinin devinimi sonucu yeryüzünde birtakım şekiller oluşmuştur. Bu yeryüzü biçimleri oluştuktan sonra bazı zeminlerde yer yer çukurlar kendini göstermeye başlamıştır. Bu çukurlarda suların birikmesi sonucunda ortaya çıkan geniş su alanlarına buzul gölleri denir. Buzul gölleri aynı zamanda sirk adı ile de ifade edilmektedir. İskandinavya ve Orta Avrupa’daki Alp bölgesinde yer alan göller, buzul göllerine örnektir. Türkiye’de ise Ağrı, Uludağ ve Erciyes dağlarında buzul gölü örnekleri görülür.
3. Volkanik Göller
Yanardağ patlamaları ve volkanik faaliyetler sonucunda oluşan çanaklarda sular birikmiştir. Bu suların oluşturduğu geniş su birikintilerine volkanik göller denir. Volkanizma hareketlerinden dolayı vadi önlerinin kapanması sonucunda meydana gelen bu göller, oluşma biçimine göre farklı isimlerle adlandırılır.
- Krater Gölü: Yanardağın ağız kısmında -aynı zamanda krater adıyla da bilinir- oluşan göllerdir.
- Volkanik Kaldera Gölü: Yanardağ patlaması sonrası geniş alanlarda toprağın çökmesi ile oluşan göllerdir.
- Volkanik Maar Gölü: Volkanik patlama sonucunda çöküntü hendeklerinde oluşan göllerdir.
Bu tür göllere İtalya ve Endonezya’da yer alan gölleri örnek olarak verebiliriz. Ülkemizde ise volkanik göllere Doğu Anadolu Bölgesi’nde sıklıkla rastlarız. Türkiye’nin volkanik gölleri nelerdir sualine de Van Gölü, Çıldır Gölü ve Nazik Gölü cevaplarını verebiliriz.
Türkiye’de bazı volkanik göller, doğal anıt sınıfına girer. Ülkemizdeki doğal anıtlar linkine tıklayarak doğal anıt ve volkanik set göllerinin bileşimine göz atabilirsiniz.
4. Karstik Göller
Kristalleşmiş katı maddelerin etkileşimi sonucunda oluşan kayaçlar, aşınmaya karşı direnç gösteremez. Bu açıdan baktığımızda katı birikinti ve minerallerin olduğu zeminler, kolay eriyen bir yapıya sahiptir. Doğal mineraller ve katı birikintlerden meydana gelmiş bu bölgelere karstik arazi denir. Obruk gibi çöküntü hendekleri oluştuğu bu bölgelerdeki geniş su birikintileri karstik göl olarak adlandırılır. Alp Himalaya kuşağındaki karstik arazilerde bu tarz göllere rastlarız. Karstik göllerin ülkemizdeki örneklerini ise ekseriyetle Akdeniz ve İç Anadolu bölgelerinde görürüz. Karagöl, Akgöl ve Salda Gölü ya da Kızören gölü Türkiye’deki karstik göl örnekleridir.
5. Set Gölleri
Set göllerinde ise çöküntü veya vadi gibi bir yeryüzü şeklinin önünün kapanması söz konusudur. Dolayısıyla set göllerinin önünde bir arazi parçası yer alır ve bu tür göllerin önü iç kuvvetler ve dış kuvvetler etkisiyle kapatılmıştır. Set gölleri oluşum şekillerine göre aşağıdaki gibi sınıflara ayrılır:
- Volkanik Set Gölleri: Yanardağ ağzından çıkan lavların iki dağın arasında yer alan çukurluğun önünü kapatması ile oluşmuş göllerdir.
- Heyelan Set Gölleri: Toprak kayması sonucu yer değiştiren arazi parçalarının akarsu vadilerinin önünü kapatması ile meydana gelen göllerdir.
- Alüvyal Set Gölleri: Akarsuların taşıdığı doğal kütle parçalarının (alüvyonların) akarsu vadi ağızlarını kapatması sonucunda oluşan göl türüdür.
- Kıyı Set Gölleri: Dalgalar ve deniz akıntıları ile oluşmuş su birikintileridir. Koy veya körfezlerin önüne ket vuran dalga ve deniz akıntıların oluşturduğu göllerdir.
- Moren Set Gölü: Buzul hareketleri sırasında çökelti veya tortuların çöküntülerde biriken suların önünü kapaması sonucunda ortaya çıkan göllerdir.
Doğal yollarla oluşan göl çeşitleri bu şekilde şimdi ise yapay göl olarak bilinen baraj gölü hakkında kısa bilgi verelim.
6. Baraj Gölü
Baraj gölleri, insanların müdahalesi sonucu oluşmuş yapay göllerdir. Bu göllerde iç ve dış kuvvetlerin etkisi vardır. İçme suyu veya elektrik enerjisi üretimi gibi gereksinimlerden dolayı barajlar inşa edilir. Akarsu vadilerine yapılan barajlar, tescilli bir zeminde su birikintisi oluşturma potansiyeli taşır. İnsan eliyle meydana gelmiş bu tarz göllere de baraj gölü denir.
✔️İlginizi Çekebilir:📢Vadi Nedir? Vadi Çeşitleri Nelerdir?
Diğer coğrafya ve genel kültür içeriklerimiz için Haftalık Günlük sitemizi takip edin.
