Çeşitli coğrafyalarda sıklıkla denk geldiğimiz göller, oluşumları sebebiyle merak uyandıran coğrafi yapılardır. Bu yazıda tektonik göllerden ve nasıl oluştuklarına dair birtakım bilgilerden bahsedeceğiz. Ancak tektonik göller konusundan önce oluşumlarına göre göl çeşitleri nelerdir konumuzu inceleyebilirsiniz.
İçindekiler
Tektonik Göller Nasıl Oluşur?
Tektonizma, volkanizma ve heyelanların oluşturduğu havzalar veya litosferin hareketi, devasa havzaları oluşturmuştur. Miyosen dönemdeki engin, yumuşak yer hareketleri, Güney Asya ve Güneydoğu Avrupa’da bir iç denizin oluşumunu sağladı. Paleojen ve Neojen devresi boyunca (65 ila 2 milyon yıl eski) çok çeşitli tuzluluk oranlarıyla karakterize edilen alt havzalar meydana geldi. Bu hareketler, okyanuslarla ilişkiyi yeniden başlattı ve su düzeylerinde önemli farklılıklar olduğuna dair kanıtlar vardır. Bu iç su yığınlarının kalıntılarından biri de Hazar ve Aral Denizi’dir. Bir zamanlar bu büyük iç havzanın bir parçası olan Karadeniz, şimdi okyanuslarla doğrudan ilişki halindedir. Bazı pozisyonlarda yüksek arazi sahaları, sonunda göl havzalarını yaratan çöküntüler barındırır. Florida’daki Okeechobee Gölü, okyanus tabanının yükselmesiyle bahsettiğimiz gibi oluşan bir havzadır.
İlginizi Çekebilir:📢Havza Nedir?
Tektonik Göller Dünya
Tektonik hareket, göl havzaları teşekkül edecek ölçüde doğal arazi drenaj hareketlerine sahiptir. Dünyadaki tektonik göl örneklerine aşağıdaki gölleri gösterebiliriz:
- Güney Avustralya’nın Büyük Havzası
- Orta Afrika’daki bazı göller (örneğin, Kioga ve Kwania Gölleri)
- Bir dereceye kadar Amerika Birleşik Devletleri’nin kuzeydoğusundaki Champlain Gölü
Deprem hareketleri sebebiyle araziler çukurlaşır ve bu çukurlaşmalar tektonik göllerin evriminde ve oluşumunda büyük bir rol oynar.
Dünyadaki Tektonik Göller Haritası
Tektonik olayların sonucunda vadilerin barajlanması, birkaç göl havzası oluşumunun nedenidir. Ancak birçok göl havzasının ortaya çıkmasındaki sorumluluk, yeryüzündeki faylanma hareketleridir.
- Abert Gölü, eğimli bir fay bloğunun karakterize ettiği çukurlarda uzanıyor.
- Nitekim, ABD’nin batısındaki göller, -Kaliforniya, Sierra Nevada’daki Tahoe Gölü- faylanma yoluyla oluşan çöküntülerde yer almaktadır.
- Great Salt Lake, Utah ve yakındaki diğer tuz gölleri, faylanma hareketiyle oluşan Pleistosen Gölü (yaklaşık 11.700 ila 2.600.000 yaşında) ve Bonneville Gölü’nün kalıntılarıdır.
Tektonik Göller Hangileridir?
Dünyanın en derin gölleri olan Baykal Gölü ve Tanganika Gölü, grabenlerin oluşturduğu havzaları işgal eder. (aşağı düşmüş faylı bloklar) Bu göller, diğer graben gölleri -özellikle Doğu Afrika göllerini ve Kızıldeniz’i- içerir. Doğu Afrika Rift Sistemi dahilindeki diğer graben göller gibi en eski modern göller arasındadır.
Volkanik aktiviteden oluşan havzalar da makro bir çeşitliliğe sahiptir. Volkanik maddelerin/özdeklerin yüzeyin altından yayılması hem patlayıcı hem de sakin bir etki yaratabilir. Bu etkinlik aralığı ve dahil olabilecek madde türlerinin çeşitliliği, farklı havza türlerini üretmektedir.
Tektonik Göl Nedir? Nasıl Oluşur?
Geniş bir kategori, gerçek volkan yanardağ ağzı veya kalıntılarını içerir. Krater gölleri tamamen değiştirilmemiş cüruf konileri işgal edebilir, ancak bunlar nadirdir. Tektonik göl örneklerini aşağıdaki gibi tanımlayabiliriz:
- Patlamalardan veya yer altı pirosfer odalarının çukurlaşmasından doğan kraterler
- Yeni volkanik kaynakların patlaması sonucu oluşan ve volkanik olmayan malzemeden yapılmış kraterler
- Almanya’nın volkanik Eifel ilçesinin maarları bu oluşumların en bilinenleri arasındadır.
Magma odalarının çökmesi ve kalderaların/büyük yüzey kraterlerinin olgunlaşması, göl havzalarının oluşmasını sağlar. Oregon Krater Gölü, büyük bir derinliğe sahip olan ve etrafını saran yüksek bir çember sergileyen tipik bir örnektir. Haftalık Günlük sitemizdeki yazımızın devamında tektonik göllerin oluşum nedenleri hakkında bilgi vermeye devam edelim.
Kaldera Havzaları Nasıl Oluşur?
Tektonik göller konusunda önemli verilerden biri olan kaldera havzaları aşağıdaki gibi oluşur:
- Bir dizi patlamadan kaynaklanan maddelerin birikmesi
- Yer yüzünün daha yumuşak bir şekilde çökmesi nedeniyle hafifçe eğimli yanlarla gelişmiştir.
Tektonik Göllerin Oluşumu
Sumatra’daki Toba Gölü’nü içeren dünyanın en büyük kalderası, volkan hareketleriyle oluşmuştur. Toba Gölü havzası, Sumatra’nın Barış Dağları’nın uzunluğu boyunca fay kuşağında yer almaktadır. Gaz basıncı altında büyük bir lav püskürmesi, magma rezervuarını çökerterek gölü üreten suyla dolu bir çöküntü oluşturmuştur. Yenilenen volkanik hareket merkezde bir ada yarattı ancak ikinci bir çöküş onu ikiye böldü. Bir başka tektonik aktivite ise, gölün yapısını daha da değiştirdi.
İlginizi Çekebilir:📢Akarsu Aşındırma Şekilleri
Tektonik Göller ve Göl Havzaları
Göl havzaları, volkanik çatlaklardan veya kraterlerden yayılan lav hareketlerinden de kaynaklanır. İzlanda’daki Myvatyn Gölü, büyük bir lav akıntısının iç kısmının çökmesinden kaynaklanan bir havzada oluşmuştur. Diğer havzalar da volkanik barajlar aracılığıyla oluşmuştur. Bu bir lav akışının mevcut drenaj modelini kesintiye uğrattığı durumlarda olur.
Göl havzaları, bir drenaj enkazının heyelanlar ile tıkanmasının ardından da şekillenebilir. Gölün baraj malzemeleri üzerindeki aşındırıcı etkisinden dolayı bu şekillerin geçici olabileceğini söyleyebiliriz. Pamirs’deki Sārez Gölü sabittir ve bir kayanın kaymasıyla barajda tutulur.
Türkiye’deki Tektonik Göller
Ülkemizin çeşitli yerlerinde bulunan göllerden bir kısmı bu tür göller sınıfına girer. Tuz, Sapanca ve İznik gölleri Türkiye’de tektonik göller örnekleri arasındadır. Bunlara ek olarak yurdumuzdaki diğer tektonik gölleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Akşehir Gölü
- Acı Göl
- Ladik Gölü
- Manyas Gölü
- Uluabat Gölü
- Suğda Gölü
- Seyfe Gölü
- Kovada Gölü
- Simav Gölü
