Deneyimsiz bir göze göre olay tam da şudur: Orkestra şefi bir müzisyen topluluğunun önünde durarak çılgınca el hareketleri yapar. Derinlemesine bilgiye sahip olan bir grup müzisyenin önünde böyle hareketler gerekli midir? Peki bir senfonide orkestra şefi ne yapar, bu hareketlerin anlamı nedir?
Orkestra şefi, orkestranın enstrümanı olmayan ve performans boyunca kendi sesini çıkarmayan tek üyesidir. O halde doğru soru şu: Bir orkestra şefinin orkestraya ve müzik kalitesine katkısı nedir? Orkestra şefinin 2 temel işlevine odaklanacağız:
- Teknik
- Liderlik
Orkestra Şefi ve Zamansal Teknik
Konser sırasında şefin hareketlerini yakından izlersek, parçanın akışta gitmesini sağlayan rolünü hemen fark ederiz. Ancak 16. yüzyılda batı kültüründe müzisyenlere ayaklarını ve ellerini vurarak kendilerine ritim tutmaları öneriliyordu. Bununla birlikte, Joseph Haydn veya Mozart gibi bestecilerle ilişkilendirdiğimiz müzikal klasisizm dönemi olan 18. yüzyıldaki ilk senfonik orkestra toplulukları hâlâ bir şefin varlığını gereksiz kılan 3 özelliğe sahipti.
- Topluluklardaki müzisyen sayısının az olması, onların koordinasyonunu kolaylaştırıyordu.
- Ritim genellikle çoğu kompozisyonda aynıydı, bu da harici bir rehber olmadan sürdürülmesini kolaylaştırdı.
- Bir parçanın basit başlangıcını ve bitişini yönlendirenler genellikle klavsen veya keman çalan bestecilerdi.
Beethoven’ın (1770-1827) Batı kültürüne damgasını vurduğu 19. yüzyılın ilk çeyreğinde, orkestra şeflerine olan ihtiyaç artmıştı. Dönemin çalışmaları kompozisyonların karmaşıklığı açısından önemli bir sıçramayı temsil ediyordu. Orkestralardaki enstrümanlar, daha karmaşık kompozisyonlarda rollerini değiştirmeye başladı.
Bu gelişmeler, resmi provaların performanslardan önce düzenlenmesi gerektiği anlamına geliyordu. Bu provalar genellikle bizzat besteciler tarafından yürütülüyordu. Bir senfoni orkestrasının en az 80 kişiden oluştuğu göz önüne alındığında, bir parçanın ritmi ve temposunun yanı sıra müzisyenlerin girişlerini de senkronize edecek bir liderin gerekliliğini anlamak kolaydır. Müzisyenlerin önünde yalnızca ilgili parçalar yazılıdır. Orkestra şefi notanın tamamına bakar ve bu nedenle çalınan parçanın genel vizyonunu bilen tek kişidir.
Benzersiz Stil
Gelişen müzik notasyonu alanı, bestecilerin eserlerinin karakteri ve icrası hakkında özel talimatlar iletmesine olanak tanıdı. Ancak notasyon, bir parçanın amaçlanan etkisini kapsamlı bir şekilde aktaramıyordu. Bu, aynı parçanın sonsuz sayıda yoruma sahip olabileceği anlamına gelir. Bu yüzden orkestra şefliği bu noktada mutlaka gereklidir.
Besteci ve orkestra şefi Gustav Mahler’in nota açıklamaları bu açıklığın güzel bir örneğini sunuyor. İkinci Senfonisinin bir pasajında “trombonlar, kemanlar ve viyolalar ancak gerekiyorsa koronun sönmesini önlemek için çalmalı” diyerek son kararı şefe bırakmıştır. Onun “with maximum power” veya “imperceptible, a little more agitated” gibi diğer eserleri, bir parçanın karakterinin çoklu potansiyel okumaları hakkında fikir veriyor.
Böylesine bir yorumlama özgürlüğü marjı ile orkestra şefi, bir parçanın nasıl icra edilmesi gerektiğine dair kendi zihinsel modelini yaratmakta özgürdür. Bu da çok farklı olabilen kişisel versiyonlarla sonuçlanır. Beethoven’ın Coriolan Overture’deki stilini Herbert von Karajan veya Fürtwangler versiyonlarının açılış ölçülerini karşılaştırdığımızda bu farklılıklar açıkça görülür.
Grup Lideri
Orkestra şefinin önemli görevlerinden biri de liderliktir. Onlarca, hatta yüzlerce müzisyenden oluşan bir grubun bireysel performanslarını koordine etmelidir. Bu görev, orkestra şefinin yorumunu ve talimatlarını takip eden bir topluluk oluşturmayı gerektirdiğinden önemli bir liderlik gerektirir. Yalnızca tempoyu değil, aynı zamanda her solist veya enstrümantal grubun göreceli ses düzeyini ve parçanın genel etkisini renklendirecek nüansların iletilmesini de kapsar.
Diğer pek çok alanda olduğu gibi, bu tür liderlik de tarihsel olarak hiyerarşik güç yapıları ve otoriter tutumlar aracılığıyla uygulanmıştır. Artık orkestralarda da daha fazla çeşitlilik var. Bu da daha yakın, daha açık ve daha ikna edici bir liderlik biçimini gerektiriyor. İlerleyen günlerde bu icra türünü görsel sanatlar tadına daha da yaklaştıran stiller görebiliriz.
Kaynak: https://theconversation.com/what-does-an-orchestra-conductor-really-do-216685
