Hamada nedir oluşumunda hangi faktörler etkilidir? İşte detaylar… Hamada, çöl bölgelerinde görülen, taş ve kaya parçalarıyla kaplı, geniş ve düz yüzeyli bir yer şeklidir. Rüzgar, çöldeki toprağı ve kumları süpürerek geriye sert kaya ve çakıl tabakalarını bırakır. Bu kayalar ve çakıl tabakaları da coğrafi şekil hamadayı oluşturur. Çölün bu sert yüzeyi, bitki örtüsünden yoksundur.
Hamadanın diğer adı çöl kaldırımıdır bunun nedeni sokak ve caddelerdeki kaldırımlara benzemesidir. Bildiğiniz gibi kaldırımlar düzgün taşlarla döşenmiştir ve uyumluluk içindedir. Hamada da doğanın etkisiyle taş ve kaya parçalarıyla kaplanmıştır ve tıpkı sokak/caddelerdeki kaldırımlar gibi düzgün bir görüntüye sahiptir. Dolayısıyla hamada zemini çölün sert ve düz bir kaldırımı gibi görünür.
Hamada Ne Demek?
Bir çöl düşünün, ama bu çöl kumlarla değil de taşlarla kaplı olsun. Sanki büyük bir bahçeye fazla sayıda büyük ve küçük taşlar yığılmış gibi. Böyle bir zeminde yürürken yumuşak kum yerine sert taşların üzerinde yürürsünüz.
Evde bir kum havuzu yapıp üzerine küçük taşlar döktüğünüzü düşünün. Rüzgar estiğinde, tüm kumlar uçup gider ve geriye sadece taşlar kalır. İşte hamada, doğada bu şekilde oluşmuş büyük bir taşlı çöl alanıdır. Özellikle Sahra Çölü’nde hamadanın iyi örneklerini görürüz.
Buna da Bakınız: Tafoni Nedir?
Hamada Nasıl Oluşur?
Rüzgar başta olmak üzere hamadanın oluşumunu etkileyen farklı etkenler vardır:
- Rüzgar: Çöl bölgelerinde rüzgar, kumları ve ince taneli toprakları taşıyarak uzaklaştırır. Rüzgarın bu süpürme gücüyle, geriye sadece ağır taşlar ve kaya parçaları kalır. Dolayısıyla çölün yüzeyi taş ve kaya ile kaplanır.
- Su ve Yağış: Çöllerdeki kısa süreli şiddetli yağışlar kumları ve ince toprakları taşıyarak eğimli alanlara sürükler. Dolayısıyla suyun etkisi de bu taşları ve kaya parçalarını ortaya çıkarır. Çöl yüzeyini taşlı bir hale getirir ve hamadanın oluşmasına neden olur.
- Sıcaklık: Çölde gündüz aşırı sıcak olan hava, gece hızla soğur ve sıcaklık farkı meydana gelir. Bu sıcaklık farkları, kayaların genleşmesine neden olarak onları çatlatır ve parçalar. Bu parçalanan kaya parçaları zamanla yüzeyde birikir ve hamadanın oluşumunu destekler.
- Flora (Bitki Örtüsü): Bitkilerin olmaması, toprağın rüzgar ve su etkisiyle daha kolay aşınmasına yol açar. Dolayısıyla çölde bitki örtüsü olmadığı için toprak yüzeyi korunmasız kalır ve hamada oluşumu hızlanır.
- Zaman: Hamadanın oluşması için uzun bir zaman gerekir. Rüzgarın ve diğer faktörlerin etkisiyle hamada oluşumu binlerce yıl sürebilir.
Hamada Hangi Dış Kuvvet?
Hamada rüzgarın çöl yüzeyindeki kum ve toprakları süpürmesi/aşındırması sonucu oluşur. Dolayısıyla hamada hangi dış kuvvet sonucu oluşur sorusuna rüzgar aşındırma kuvveti ile oluşur cevabını verebiliriz. Rüzgar, çöl yüzeyindeki hafif kum ve toprakları süpürerek büyük ve ağır taşları ortaya çıkarır. Bu süreç, yavaş ve sabırlı bir heykeltıraş gibi, rüzgarın taşları cilalayıp sert bir zemin oluşturmasına neden olur. Ancak, hamada oluşumunda suyun, özellikle nadir yağışların da etkisi vardır. Yani hamada hem rüzgarla hem de suyun desteğiyle şekillenen coğrafi bir kavramdır.
İlginizi Çekebilir: Peneplen Nedir?
Hamada Türkiye’de Nerede Görülür?
Türkiye’de hamadalar yaygın olarak görülmez. Hamada, genellikle büyük çöl alanlarında, özellikle Kuzey Afrika’daki Sahra Çölü gibi bölgelerde yaygındır. Dolayısıyla Türkiye’nin coğrafyası ve iklimi, hamadanın oluşumuna uygun şartlar sunmadığı için bu tür yer şekillerine rastlanmaz.
Ancak, Türkiye’nin güneydoğusunda yer alan bazı kurak ve yarı kurak bölgelerde, hamadaya benzer taşlı yüzeylere sahip alanlar yer alır. Fakat Güneydoğu bölgemizdeki bu yer şekilleri hamada ile karıştırılmamalıdır.
Hamada nedir konusu ilginizi çektiyse diğer Coğrafya bölümünden diğer içeriklerimize de göz atın.
