Barkan, çöl bölgelerinde görülen ve rüzgarın kumları biriktirmesiyle oluşan hilal şeklindeki kum tepecikleridir. Barkanlar, rüzgarın kumları taşıyıp belirli bir bölgede biriktirmesi sonucunda meydana gelir. Bu yer şekilleri, genellikle çöl bölgelerinde, rüzgarın sürekli olarak belirli bir yönde estiği yerlerde oluşur. Barkanların temel karakteristik özelliği hilal şeklindeki görünüşleridir. Rüzgarın estiği yönde dar, rüzgarın ters yönünde ise geniş ve yumuşak bir eğime sahiptir. Barkan nedir nasıl oluşur konusuyla ilgili ayrıntılar için yazımızın devamına göz atın.
Barkanlar, esas olarak belirli bir yönden gelen yoğun rüzgara karşı koyarken kayma olasılığı olan hilal şeklindeki kum oluşumlarıdır. Bunlar genellikle çöl bölgelerinde bulunur ve genellikle tek bir baskın rüzgar yönünün sınırlı bir kum alanlarını etkilediği bölgelerdir. Barkan kavramı, KPSS sınavlarına hazırlanan öğrenciler için önemli bir konu olan kumul morfolojisini temsil eder. Bu nedenle sınava hazırlık sürecinde önemli bir konu başlığıdır.
İçindekiler
Barkan Nasıl Oluşur?
Barkan nedir konusunu açıkladıktan şimdi oluşumuna geçelim. Barkanların oluşum süreci birkaç adımdan meydana gelir:
- Kum Yığınları: Barkanların oluşması için tıpkı çöllerdeki gibi geniş miktarda kum alanları gereklidir.
- Rüzgarın Taşıma Gücü: Rüzgarın kum tanelerini taşıması barkanı oluşturur. Rüzgarın hızına bağlı olarak, kum taneleri yüzeyden yukarıya doğru taşınır.
- Kumların Birikmesi: Rüzgar, kumları belirli bir bölgede biriktirmeye başladığında, kumdan tepeler oluşur. Bu birikim süreci, rüzgarın hızının azaldığı veya bir engelle karşılaştığı bölgelerde belirginleşir.
- Hilal Şeklinin Oluşması: Rüzgar, kum tepeciğinin bir tarafında kum tanelerini taşımaya devam ederken, diğer tarafta da kumlar birikir. Bu süreç, kum tepeciğinin rüzgar yönünde daralmasına neden olur. Rüzgarın ters yönünde ise kum tepeleri genişler. Sonuç olarak, hilal şeklinde bir görünüm ortaya çıkar.
- Hareket ve Değişim: Barkanlar, rüzgarın sürekli olarak estiği bölgelerde zamanla yer değiştirir. Bu değişim barkan oluşumunu ortaya çıkarır. Dolayısıyla rüzgarın yönü ve şiddeti, barkanların hareket hızını ve şeklini etkiler.
Buna da Bakınız: Rüzgar Aşındırması Lös Nedir?
Barkan Yer Şekli
Barkanları rüzgara bakan bir dışbükey olarak düşünün. Genellikle, hilalin uçları rüzgara doğru bakar şekilde görünür. Bu aynı zamanda yanal yönde ilerleyen rüzgarı da işaret eder. Bu kumullar, bir kesit gibi asimetriktir ve hafif bir eğime sahiptir. Daha dik eğim rüzgardan uzak olan taraftadır ve burası kayma yüzü olarak bilinir. Bir barkan, rüzgara dik olarak ölçüldüğünde 30 ila 100 fit yüksekliğe ve 1200 fit genişliğe ulaşabilir.
Barkanın rüzgarlı tarafı aşınır ve rüzgarsız tarafı birikir. Dolayısıyla rüzgarla birlikte kademeli olarak hareket eder. Bu hareket yılda yaklaşık 1 metreden 100 metreye kadar değişir. Barkanlar, izole kumul grupları olarak ortaya çıkabilir ve rüzgarın hakim olduğu yönde bir ova boyunca uzanan bir zincir oluşturabilir.
Barkanların boyutları, rüzgarın hızı, kum kaynağının miktarı ve birikim süresine bağlı olarak değişir. Genellikle birkaç metre yüksekliğinde ve yüzlerce metre genişliğinde olabilirler.
Barkan Birikim Şekli Midir?
Evet, barkanlar rüzgarın etkisiyle meydana gelen bir birikim şeklidir. Rüzgarın taşıdığı kum taneleri belirli alanlarda birikerek barkanları oluşturur. Bu birikim süreci, barkanların kendine özgü hilal şeklini kazanmasına yol açar.
Çölde Barkanlar Nasıl Oluşur?
Hilal şeklindeki barkanlar, üç farklı değişkenin birleşmesi nedeniyle muhtemel bir kumul türüdür. Aşağıdaki yollar, kumun çöl ortamında nasıl hareket edebileceğini göstermektedir.
- Sıçrayarak Taşınma: Kum tanelerinin rüzgar yönüne göre hareketiyle meydana gelen bir olaydır. Kum tanelerinin hemen hemen hepsi bu şekilde hareket eder.
- Sürünme: Kumların kil ve çakıl gibi başka bir tür malzemeyle çarpışması olayıdır. Dolayısıyla kumulların oluşmasındaki önemli nedenlerden biri de sürünme hareketidir.
- Süspansiyon: Süspansiyon durumunda, kum taneleri havada yükselir ve sonunda rüzgarın hareketine bağlı olarak konumlanır.
Çöl bölgesindeki bu kum hareketleri sonucunda hilal kumulları açığa çıkar. Barkan kumulları, ovalarda çok fazla kum örtüsünün olmadığı yerlerde oluşur. Bir barkanın yüzü çok dik olabilir. Kum, kumulunun üst bölgesinden uzaklaştığında, arkasında genellikle çok dik olmayan bir arka duvar oluşturur. Çölün tabanına ulaşmak için daha da geriye doğru uzanabilir.
Arka duvarın yuvarlak şekli, her iki tarafın uçlarından ortasına kadar uzanır ve aya benzeyen hilal benzeri bir şekil oluşturur. Rüzgarın yönünde önemli bir değişiklik olursa bu hilal şekli ortadan kaybolur. Büyük Sahra Çölü‘ndeki Grand Erg Oriental ve New Mexico’daki National Monument White kumulları barkanların klasik bir örneğidir.
Buna da Bakınız: Yardang Nedir?
Barkan Türkiye’de Nerede Görülür?
Türkiye’de, klasik anlamda büyük ve belirgin çöller bulunmamaktadır. Bu yüzden barkan oluşumunu Türkiye’de göremeyiz. Bununla birlikte, Türkiye’de küçük ölçekli kumul alanlar ve rüzgarın biriktirme şekilleri görülebilir. Özellikle sahil bölgelerinde ve iç kesimlerde bazı kumul oluşumları mevcuttur, ancak bunlar genellikle barkan gibi büyük ve belirgin değildir. Türkiye’deki kumulların oluştuğu yerler arasında Saros Körfezi, Kızılırmak Deltası ve Konya Karapınar bölgelerini örnek gösterebiliriz.
Barkan Dünyada Nerede Görülür?
Geniş çöl alanlarına sahip olan bölgelerde barkanların en popüler örnekleri yer alır. Bu bölgeler aşağıdaki gibidir:
- Büyük Sahra Çölü
- Namib Çölü
- Rubülhali Çölü
- Gobi Çölü
- Karakum Çölü
- Büyük Viktorya Çölü
Barkan nedir konusu ilginizi çektiyse Haftalık Günlük Coğrafya bölümüne göz atın.
