Hiperenflasyon Nedir? Neden Ortaya Çıkar?

Hiperenflasyon kavramı, mal ve hizmet fiyatlarının çok hızlı bir şekilde artış göstermesini (ayda %50’den fazla) ifade eder. Bu oranda bir somun ekmeğin fiyatı sabahları ve öğleden sonraları farklı fiyatlarda satılabilir ve daha yüksek bir fiyata mal olabilir. Maliyet artışlarının şiddeti hiperenflasyonu diğer enflasyon çeşitlerinden net bir şekilde ayırmaktadır.

Hiperenflasyon Nedir Hangi Durumlarda Ortaya Çıkabilir?

Ekonomiyi sarsan hiperenflasyonun iki temel faktörü vardır:

• Para Arzındaki Artış: Bir ülkenin hükümeti harcamalarını ödemek için para basmaya başladığında ortaya çıkar. Hükümetler, para arzını artırdıkça fiyatların normal enflasyonda olduğu gibi yükseldiğini görürüz.
• Talep Yönlü Enflasyon: Talepteki bir artışın arzı aşmasına ve fiyatların yükselmesine neden olur. Bu durum, büyüyen bir ekonomideki artan tüketici harcamaları, ihracattaki ani yükseliş veya daha fazla devlet harcaması nedeniyle olabilir.

Hiperenflasyon Neden Ortaya Çıkar?

Para arzındaki artış ve talep yönlü enflasyon hiperenflasyonun oluşmasında birbirini destekler. Hükümetler veya merkez bankaları, enflasyonu durdurmak için para arzını sıkılaştırmak yerine daha fazla para basmayı sürdürebilirler. Fakat piyasada çok fazla para dalgalanması olduğu için fiyatlar fırlamaktadır. Tüketiciler ise fiyatların fırladığını ve yükseldiğini anladıklarında, enflasyonun devam etmesini beklerler.

Tüketiciler yüksek bir fiyat ödememek için enflasyonun amansızca yükseldiği dönemde daha fazla satın alarak bütçelerini korumaya çalışırlar. Bu aşırı talep ise ne yazık ki enflasyonun daha da artış göstermesine sebep olur. Tüketicilerin aynı ürüne bir sonraki gün daha fazla para vermemek için ürün stoğu yapmaları ise ekonominin dengesini bozar.

Hiperenflasyon Olursa Ne Olur?

Hiperenflasyon döngüsünün tüketicilerin davranış ve tutumlarına önemli etkisi vardır. Vatandaşlar, yarın daha fazla para vermemek için bugünden evlerinde ürün stoklamaya başlar. Stoklama, çamaşır makinesi gibi dayanıklı mallarla başlayabilir. Hiperenflasyon devam ederse vatandaşlar ekmek süt gibi bozulabilir ürünleri de evlerinde biriktirebilir. Böylece günlük kaynaklar ve dayanıklı eşyalar kıtlaşır ve pahalı hale gelir ve de ekonomi çökme sorunuyla yüzleşir.

Nakit para, değerini kaybettiği için insanların birikimleri hiperenflasyon yüzünden erir. Hiperenflasyona karşı en savunmasız ve çaresiz olan kişiler sabit geliri olanlar ve emekli vatandaşlardır. Diğer yandan bankaların da müşterilerine verdikleri krediler değer kaybeder. Dolayısıyla insanlar bankalara para yatırmayı bırakırlarsa bankalar da iflas edebilir.

Hiperenflasyon, döviz piyasalarındaki döviz kurlarının değerinin azalmasına da neden olur. Yabancı malların maliyeti korkunç bir şekilde yükseldiği için ihracatçılar iş yapmayı bırakırlar. Şirketler kapanırsa işsizlik de ciddi ölçüde artar. Hiperenflasyon yüzünden devletin vergi gelirlerinde de azalma olur ve temel hizmetleri sağlamakta zorlanır. Hükumetler maliyetleri karşılamak için daha fazla para basarlar ve bu da hiperenflasyonu tetikler.

İlginizi Çekebilir:📢Devalüasyon Nedir Neden Yapılır?

Hiperenflasyon Kimlere Fayda Sağlar?

Ekonomi üzerindeki yıkıcı etkisine rağmen hiperenflasyondan kazananlar da vardır.

• Kredi alanlar
• İhracatçılar

Bankalardan kredi alan kişilerin borçları hiperenflasyon nedeniyle değersizleşir. Bu kişiler döviz biriktiriyorlarsa borçlarını hemen kapatabilirler. Hiperenflasyon ihracat yapanlara da fayda sağlayabilir çünkü rakiplerine karşı gelirleri artar. Ancak ihracatçıların hiperenflasyondan yararlanmaları için ithal mal satın almadan üretimlerinin çoğunu kendileri yapmaları gerekir.

Hiperenflasyon Nasıl Önlenir?

Merkez bankaları ve hükumetler, para politikaları yoluyla hiperenflasyonu kontrol edebilirler. Hiperenflasyonu kontrol etmenin birinci şartı sıkılaştırıcı bir para politikası izlemektir. Para arzını azaltmak yüksek enflasyonu aşmak için gerekli bir hamledir. Ancak böyle bir modelde parası olanlar daha çok biriktirmeyi tercih ederler ve bu da stagflasyona neden olabilir.

Aşağıdaki uygulamalar da hiperenflasyon ile mücadele etmenin yöntemleri arasındadır:

• Bankalar varlıklarının daha yüksek bir yüzdesini nakit olarak tutmalı ve daha düşük bir yüzdeyi de borç vermelidir.
• Devletler hem harcamalarını hem de para üretimini azaltmalıdır.
• Verilen banka kredilerini azaltmak da hiperenflasyonla mücadele yöntemi olarak bilinmektedir.

Hiper Enflasyonda Neye Yatırım Yapılır?

Endişe veren hiperenflasyondan korunmak için ne yapmalı? Bunun birkaç yolu vardır ve ilki finansal alışkanlıklarınızı değiştirmeniz olacaktır. Örneğin varlıklarınızı çeşitlendirerek hiperenflasyondan korunabilirsiniz. Varlıklarınızı altın, gümüş gibi emtialar veya döviz ya da gayrimenkuller arasında dengeleyin. Kripto para piyasası da bu dertten kurtulmak için iyi bir kaçış yolu olabilir.

Diğer yandan pasaportunuzu güncel tutmaya özen gösterin. Zira ülkedeki hiperenflasyon döngüsü, yaşam standardınıza zarar veriyorsa bir başka plana ihtiyacınızın olduğunu düşünebilirsiniz.

BUNA DA BAKINIZ: Skimpflasyon Nedir?

Hiperenflasyon Yaşayan Ülkeler

Yakın tarihte hiperenflasyon yaşayan ülkelere baktığımızda Venezuela’dan bahsetmek gerekir. Venezuela’da 2018 yılında enflasyon %65.000’di. 2016 itibariyle, Venezuela’nın dış borcu yaklaşık 100 milyar dolardı. Tüketici fiyatları için yıllık enflasyon oranı 2020’nin başlarında yüzde 2.300’dü. Ekonomisinin devam eden çöküşüyle ​​birlikte, ülke halen devasa bir borç geri ödeme sorunuyla karşı karşıya. 2021’in sonlarında Venezuela, hiperenflasyon yaşamaya devam ediyor. Venezuela hiperenflasyonuyla ilgili BBC Türkçe – Venezuela krizi yazısına göz atabilirsiniz.

Yakın geçmişte hiperenflasyon yaşayan ülkelerden bir diğeri Zimbabwe, 2004 ve 2009 yılları arasında ağır bir enflasyonla boğuştu. Zimbabwe Hükümeti, Kongo’daki savaş için para bastı. Ayrıca, kuraklıklar ve çiftliklere el konulması, gıda ve diğer yerel olarak üretilen malların arzını kısıtladı. Sonuç olarak, enflasyon oranı günde %98’di ve fiyatlar her 24 saatte iki katına çıktı. Ülke hiperenflasyona çözüm olarak kendi yerel parasını kullanmadı. Bunun yerine ekonomi sistemini, ABD doları başta olmak üzere birden fazla yabancı para birimine dayanan bir sistemle değiştirdi. Böylece hiperenflasyondan kurtulmaya çalıştı.

Hiperenflasyon ve ABD

ABD’nin hiperenflasyon yaşadığı tek dönem, Konfederasyon hükumetinin savaş için para bastığı (1718) İç Savaş zamanıydı. Ancak ABD Merkez Bankası FED‘in temel görevi durgunluktan kaçınmak ve enflasyonu kontrol etmektir. Bunu, piyasaya girmesine izin verilen para miktarı olan para arzını sıkılaştırarak veya gevşeterek yapar. Para arzını daraltmak enflasyon riskini azaltırken, gevşetmek ise enflasyon riskini artırır.

Fed’in yıllık %2 enflasyon hedefi vardır. Değişken petrol fiyatlarını ve gaz fiyatlarını dışarıda bırakan çekirdek enflasyon oranı budur. Çekirdek enflasyon oranı %2’yi aşarsa, Fed federal fon oranını artıracaktır. Para arzını daraltmak ve fiyatları tekrar düşürmek için diğer para politikası enstrümanlarını kullanır.

Hiperenflasyon Almanya

Hiperenflasyonun dünyadaki geçmişine baktığımızda akla gelen ülkelerden biri Almanya’dır. 1920’lerde Weimar Cumhuriyeti döneminde Almanya hiperenflasyondan kurtulamamıştı.

1. Dünya Savaşı boyunca Alman kağıt parasının miktarı 4 kat artmıştı. Savaşın patlak vermesinden 1923 sonuna kadar ise dolaşımdaki Almanya parası milyarlarca kat arttı. Alman İmparatorluğu döneminde ünlü Almanya Bankası Reichsbank, Kasım 1923’e kadar 93 kentilyon kağıt mark çıkardı. Bu dönemde 1 doların değeri yaklaşık 4 mark’tan bir trilyon dolara kadar yükseldi. Bazı kaynaklar ise 1922 yılının başında 1 Mark’a satılan ürünün 1923’te 195 milyon Mark’a satıldığını söylüyor.

Savaş bittikten sonra, müttefikler Almanya’ya savaş tazminatı olarak yaklaşık 130 milyar mark daha verdi. Fakat bu yardım üretimin çökmesini ve özellikle gıda olmak üzere mal bulamama problemini hızlandırdı. Dolaşımda fazla nakit ve az mal olduğu için günlük ürün/eşyaların fiyatı her 3 günde bir ikiye katlandı. Enflasyon oranı günlük %20,9’a dayanmıştı. Dönemin Almanya’sındaki çiftçiler ve mal üretenler hiperenflasyondan etkilenmediler. Ancak Almanya’daki çoğu insan ya yoksulluk içinde yaşadı ya da ülkeyi terk ettiler.

İlginizi Çekebilir:📢Dolarizasyon ve Nedenleri

Türkiye Hiperenflasyon Yaşadı Mı?

Türkiye, genç bir ülke olmasına rağmen tarihi boyunca kronik bir enflasyon problemi ile karşı karşıya. Ancak uzmanlar, Türkiye’de şu ana kadar net bir hiperenflasyonun görülmediğini ifade ediyor. (Bu arada bazı ekonomistler de Türkiye’nin 1983 yılından beri hiperenflasyon ile yaşadığını belirtiyor.)

Türkiye’nin bugüne kadar hiperenflasyon yaşamamış olmasının nedeni siyasilerin gücünü sınırlayan denge mekanizmalarının olduğunu söyleyebiliriz. Ancak koronavirüs pandemisinin ekonominin belini bükmesi ve yapısal problemler, Türkiye’nin hiperenflasyon riski taşıdığına işaret ediyor. Kurdaki votalite ve fiyat farkının günlük yaşama yansıması ise hiperenflasyon riskini artıran diğer etkenler olarak gösteriliyor.

Hiperenflasyonda Altın Ne Olur?

Altın ve gümüş gibi emtialar her zaman enflasyondan korunmak için ideal bir yol olarak bilinmektedir. Ancak altın hem dolardan hem de ons altından destek gören değerli bir metaldir. Bu bakımdan dolardaki sert düşüşler elinde gram altın bulunduranların kayıp yaşamasına neden olur. Dolayısıyla altının yatırımcıları hiperenflasyondan koruması için dolar değerinde de artış olması gerekir. Bunlara ek olarak altının yükselişini kamçılayan en temel olay ABD’de enflasyonun artmasıdır. Uzmanlara ve piyasa danışmanlarına göre, ABD’de enflasyon artarsa altın değerlenir ve vatandaşların enflasyondan korunmasını sağlayabilir.

Haftalık Günlük sitesinde hiperenflasyondan ve etkilerinden bahsettik. Daha farklı konu başlıkları ve içerikler için Haftalık Günlük Twitter ve sosyal medya hesaplarımızı takip edebilirsiniz.