Dolarizasyon Nedir? Dolarizasyonun Nedenleri Nelerdir?

Bu yazıda son zamanlarda sıklıkla duyduğumuz bir kavram olan dolarizasyon nedir sorusuna cevap vereceğiz. Dolarizasyon, bir ülkede yaşayan insanların iki para birimini kullanmaya karar verme sürecini ifade eden bir terimdir. Bir ülke, kendi yerel parasını mı kullanacak yoksa dolar gibi güçlü bir parayı mı kullanacak? Dolarizasyon, bu sorunun cevabında temel nokta olan bir kavramdır. Ülkeler, kendi paraları yerine yurt dışından gelen güçlü bir parayı kullanırlarsa dolarizasyon süreci içine girmiş olurlar.

Dolarizasyon Kavramı Nedir?

Dolarizasyon (diğer adıyla para ikamesi) bir ülkenin parasal ve finansal açıdan yüzleştiği en önemli zorluklardan biridir. En büyük dezavantajı, faiz kanalının etkinliğini azaltmasıdır. Çünkü faiz oranlarındaki değişikliklerin yabancı para türünden kredi ve mevduat oranlarına neredeyse hiçbir etkisi olmaz. Bu, para politikası ve para siyasetinin verimliliğini etkiler ve hükumetlerin makroekonomik süreç yönetimlerini sınırlar.

Bir ülkenin dış döviz yükümlülükleri döviz varlıklarını aştığında şununla karşılaşırız: Döviz kurundaki değişmelerin bilanço etkisi, göreli fiyatlardaki değişmelerin etkisinin tersi haline gelir. Böylece zayıflayan döviz kurunun ekonomik gelişme üzerindeki kümülatif etkisi negatif yönlü olabilir.

Finansal sistem için sistematik risk, en az iki nedenden dolayı artmaktadır.

1. Finansal dolarizasyon, stres durumlarında finansal sistemde döviz likiditesi açığı olasılığını yükseltir. Bu durum merkez bankasının nihai borç veren olma kapasitesini azaltır.
2. Bankalar sadece ihracatçılara değil aynı zamanda yabancı para cinsinden kredi açarlar. Finansal dolarizasyon, yabancı para cinsinden kredi riskini artıran kur tutarsızlıklarına neden olmaktadır.

Dolayısıyla daha etkili bir para politikası ve finansal istikrar ortamı için şu faktörler zaruridir.

• Düşük dolarizasyon
• Ulusal para birimine yüksek güven

Şimdi de dolarizasyon olgusunun hangi ortamlarda oluşabileceğinden söz edelim.

Dolarizasyon Nedenleri

Ekonomideki yüksek dolarizasyon seviyesinin temel nedenlerini aşağıdaki gibi açıklayabiliriz.

1. Yüksek enflasyon ve serbest kalan döviz kuru: Dolarizasyon genellikle enflasyonu kısıtlayamayan para politikalarından kaynaklanır.
2. Makroekonomik değişkenlik: Enflasyon oynaklığı döviz kurunun nominal değer kaybının değişkenliğinden daha yüksek olması dolarizasyonun sebeplerinden biridir. Özellikle, döviz kuru enflasyondan daha hızlı arttığında enflasyonu düşürme politikası dolarizasyonu teşvik eder.
3. İktisadi güvensizlik: Piyasa katılımcıları arasındaki beklentiler ve güven de önemlidir. İktisadi oyuncular, bir makroekonomik politikanın iyi sonuçlarının orta vadede tersine döneceğine inanmıyorlarsa, politika kökten değiştirilse bile dolarizasyon düşmeyebilir.
4. Pozisyon açığının neden olduğu dalgalı döviz kuru korkusu: Dolarize bir ekonomide, merkez bankası ekonomiyi devalüasyona karşı korumak için döviz kurunu sabitlemek veya kontrol etmek isteyebilir. Ancak, uluslararası rezervlerin yetersiz kaldığı ve ekonominin olumsuz dış şoklardan etkilendiği durumlardan söz ediyoruz. Bu nedenle merkez bankasının bu tür bir kur politikası dalgalı kur korkusunun esiri olacaktır.

Dolarizasyon Neden Ortaya Çıkar?

Dolarizasyon, bir ülkenin yurttaşlarının yerel para birimiyle birlikte ya da bunun yerine yabancı para birimini sıklıkla kullanması durumunda ortaya çıkar. Genellikle zayıf bir merkezi para otoritesine sahip ülkelerde görülen dolarizasyon, istikrarsız bir ekonomik ortamdaki ülkelerde meydana gelir. Dolarizasyonun ana nedeni, bir ülkenin yerel para birimine kıyasla döviz ile daha fazla istikrarın faydalarını elde etme hedefidir.

Örneğin bir ülkenin aşırı enflasyon ortamında bulunduğunu düşünelim. Enflasyonist ortamda vatandaşlar kendi ülkelerinin paralarının alım gücü azaldığı için ABD doları kullanmayı tercih edeceklerdir.

Dolarizasyonun nedenlerini aşağıdaki gibi maddeler halinde belirtebiliriz:

• Aşırı enflasyonist ortam ve kurumlara güvensizlik
• Döviz kuru artışını önlemek için herhangi bir önlem almamak
• Önemli miktarda açık döviz pozisyonuna sahip olmak
• Rezervleri ülke para birimi güçlendirmek için kullanmayı tercih etmemek
• Kredi risklerinin düşük değerlemesi
• Borç alınan döviz faizlerindeki artışlar

Dolarizasyon Nedir Ülke Ekonomisini Nasıl Etkiler?

Dolarizasyon, gelişmekte olan bir ülke için özerklik kaybı riskini beraberinde getirir. Bir ülke kendi para birimini geliştirmezse, para politikasını yabancı bir ülkenin kontrolüne bırakmış olur.

Dolarize olan ülke ile dolarize olan ülkenin parasını benimsediği diğer güçlü ülke, siyaset arenasında çekişmeye girebilir. Böylesine bir durum, dolarizasyon sürecini girmiş gelişmekte olan ülke için kötü sonuçlar doğurur. Para arzı ve para birimi üzerinde kontrolü olmayan ülkenin vatandaşları ekonomik zorluklarla karşılaşır.

Dolarizasyonun en önemli sonucu dışa bağımlı bir ekonomidir. Böyle bir ortamda dolarize olan ülkenin yurttaşlarının alım gücü düşer ve fakirleşir. İş gücü azalır ve yeni yatırımların oluşması için gerekli ortam oluşmaz ve işsizlik çoğalır. Esnaf ve yerli yatırımcılar korkunç bir enflasyonist ortamda yeni projeler üretmekten çekinirler. Sonuç olarak bazı müteahhitler, birkaç yerden maaş alanlar ve de köklü aileler dışında toplumun %80’den fazlasını kalıcı maddi sorunlar bekler.

İlginizi Çekebilir:📢Stagflasyon Nedir?

Tam Dolarizasyon Nedir?

Tam dolarizasyon, bir ülkedeki yurttaşların günlük hayattaki tüm işlemlerde yabancı para birimini kullanmalarını ifade eder. Dolarize etkilerin önüne geçilemeyen tam dolarizasyon aşamasında vatandaşlar yaşadıkları ülkenin parasından vazgeçerek günlük hayatta küresel anlamda güçlü bir ülkenin parasıyla alışveriş yaparlar. Tam dolarizasyonun ana cazibesi, döviz kurunun ani, keskin bir devalüasyon riskini ortadan kaldırmasıdır.

Kısmi Dolarizasyon Nedir?

Kısmı dolarizasyonda bir ülkenin yerel para birimi değerini küresel ölçekte ve günlük yaşamda yavaş yavaş kaybetmeye başlar. Yabancı bir para birimi, bu ülkede döviz aracı veya yatırım seçeneğidir. Bunun yanı sıra para değeri azalan ülkenin vatandaşları tasarruf ve borçlanma amacıyla da yabancı para birimini kendi yerel paralarıyla birlikte kullanırlar.

Yükümlülük Dolarizasyonu Nedir?

Yükümlülük dolarizasyonu, bir ekonomide kilit rol oynayan yabancı para cinsinden borçları tanımlayan bir terimdir. Yurt içi fonların yetersiz olduğu ekonomilerde ekonomik birimler uluslararası arenada yerli para ile borç alamazlar. Firmalar, fon ihtiyaçlarını karşılamak için döviz fonlarına yönelirler. Yerel borçlanma araçları sebebiyle faiz riskini almak yerine döviz kurunun oluşturduğu riski almayı tercih ederler. Yükümlülük dolarizasyonu, döviz kuru oynaklığı ve vade uyumsuzluğu yoluyla bilançoları etkilemektedir. Dolayısıyla yükümlülük dolarizasyonu kavramı, ülkedeki ekonomik mercilerin yabancı parayla yükümlülüklerinin bulunmasını ifade eder.

Yüksek Dolarizasyon Etkisi Nedir?

Yüksek dolarizasyon her şeyden önce bir ülkenin bağımsızlığını zedeler. Dolarize etkilerin yükseldiği ve önünün alınmadığı ortamlarda enflasyonist baskı son derece güçlüdür. Ülkedeki yurttaşların geçim sıkıntısı büyür ve ülkedeki ulusal paranın alım gücü düşer. Bu durum da şimdi ve gelecekte yüksek dolarizasyon ülkelerinde kalıcı ekonomik krizler yaratabilir. Sonuç olarak yüksek dolarizasyon etkisi, ulusal paranın değerini kaybetmesine ve ülke vatandaşlarının fakirleşmesine yol açar.

Dolarizasyon Önlemleri

• Yabancı para ve döviz kullanımını körükleyen eylemlerden kaçınmak
• Ağırlıklı olarak ulusal para biriminde devlet borçlanmalarını ve tasarruflarını teşvik etmek
• Parasal istikrarı sağlamak ve dövizin yükselişini kontrol altına alma siyaseti gütmek
• Ulusal paranın gücünü korumaya yönelik faaliyetlerden kamuoyunu haberdar etmek
• Ulusal para biriminde kredi geri ödemeleri için sübvansiyonları genişletmek
• Yatırımcıların güvendiği uzun vadeli kredi araçlarının ulusal para biriminde fiyatlandırmak ve yatırımları riskten korumak
• Getiri eğrisi oluşturmak üzere düzenli olarak önemli miktarlarda değiştirilebilir gösterge notları ve tahviller kullanmak
• Vadeli oranların fiyatlamasına yardımcı olacak ulusal para cinsinden tahvil ve diğer araçlarda ikincil piyasalar şekillendirmek

Türkiye’de Dolarizasyon

21. yüzyılda %100’ü aşan enflasyon oranlarını gözlemlediğimiz Türkiye’de son 20 yılda mevduatların yarısından fazlası döviz cinsinden olmuştur. Fakat Merkez Bankası, yüksek faiz ve ters dolarizasyon politikası ile dolarizasyon olgusunu ülkeden uzaklaştırmıştır. Ancak 2013 yılında mevduat döviz oranı sadece %30’lara kadar inmiş ve yeniden yükselişe geçmiştir. Ekonomistlere göre Türkiye’deki dolarizasyonun temel nedenlerinden biri cari açıktır. Üretmeden sadece borç alarak cari açığı kapatma politikası zamanla geçerliliğini yitirmiştir. Dolarizasyonu önlemek için cari açığın himaye altına alınması ve sürdürülebilir dış borç ortamının oluşması dolarizasyonun da önünü kesecektir. Özetle Türkiye de gelişmekte olan diğer ülkeler gibi geçmişten bugüne dolarizasyon olgusunu yakından hissetmektedir.

Türkiye’de Dolarizasyon Ne Zaman Başladı?

Türkiye’de dolarizasyon olgusunun kökleri 1960’ların sonlarına yaklaştığımızda oluşmaya başlamıştır. 1970’lerin başında döviz mevduatına ilişkin mevzuatla birlikte gerçekleşen reformlar da dolarizasyona katkı sağlamıştır. Ardından 1980’lerdeki serbestleşme, döviz prosedürleri ve makroekonomik gelişmeler 1990’lardaki dolarizasyonun gelişiminde rol oynamıştır.

Türkiye Dolarizasyonun Hangi Aşamasında?

Türkiye, zaman zaman dolarizasyon tehlikesiyle karşı karşıya kalan bir ülke konumundadır. Yüksek dolarizasyon oranı, 1960’larda yükselişe geçmişken bazı dönemlerde de günümüze kayda değer düşüşler göstermiştir. 2018 başkanlık seçimi sonrasında dolarizasyonun bir miktar arttığını gözlemlemenin mümkün olduğunu söyleyebiliriz. TC Merkez Bankası‘nın bağımsızlığına dair şüpheler ve yanlış politikalar gitgide dolarizasyon sürecine ivme kazandırmıştır. Türkiye’nin bir süredir kısmi dolarizasyon aşamasında olduğu gözlerden kaçmamaktadır. Ekonomistlere göre dövizin ateşini söndürecek hamleler gelmezse bu süreç etkisini daha da hissettirecektir.

Ters Para İkamesi Nedir?

Ters para ikamesi, ulusal paranın döviz karşısındaki zayıflığından kurtulup gücünü artırdığı durumu tabir eden bir terimdir. Örneğin TL, euro ve dolar gibi para birimleri karşısında güçlenirse Türk Lirasına ilgi artar. Böylece Türkiye’de ters para ikamesi sürecini görebiliriz ve bu da TL’nin değerini artırır.