Nehir manzaralarında akarsu aşınma ve biriktirme süreçleri ile açıklanan doğal yapılar vardır. Nehirlerin başlangıç noktası dağların tepeleridir. Bu yüzden güçlü bir ivmeyle yokuş aşağı akarlar ve manzarayı dikey olarak aşındırırlar. Suyun kuvveti küçük çatlaklara girdiğinde ve nehir vadisinin kenarlarını kırdığında, hidrolik hareketi kullanarak manzaraya derin bir çentik açar. Böylece çentik vadi oluşur.
Korozyon-çözünme olgusu, nehir yatağı ve yatağın yanındaki arazilere çarpan yük tarafından aşındırıldığında da olan bir olgudur. Korozyon, nehir suyunun kayalardan mineralleri çözmesiyle oluşan bir başka aşınma türüdür.
İlginizi Çekebilir:📢Vadi Nedir Çeşitleri Nelerdir?
İçindekiler
Çentik Vadi Nasıl Oluşur?
Nehir aşağıya doğru aşındıkça, vadinin kenarları çözünür. Bu da kayaları gevşetir (bazıları nehre düşer) ve vadi kenarlarını dikleştirir. Nehre düşen kayalar korozyon sürecini tetikler ve bu sürecin devamında daha fazla erozyon oluşur. Nehir, kayaları aşağı yönde taşır ve kanal, bölgeyi yardığında V şeklinde vadi ortaya çıkar. Ortaya çıkan coğrafi oluşum daha geniş ve daha derindir; işte çentik vadinin oluşumu bu şekilde gerçekleşir.
Tepe arazilerdeki yer biçimleri, arazinin yıprandığı erozyon-aşınma süreçleri tarafından oluşur. Yüksek arazilerdeki nehirlerin hacmi ve boşalımı asgari düzeydedir ve nehir, sürtünmenin üstesinden gelmek için gücünün çoğunu harcar. Dikey ve nehrin yatağına doğru olan erozyon yönü, nehrin her iki tarafındaki yamaçları dik bir coğrafi şekil haline getirir.
Çentik Vadilerin Özellikleri
Dikey erozyon süreçleri, üst vadilerdeki kayaları yıpratır. Bunun sonucunda nehir dikey olarak aşağıya doğru aşınır. Böylece nehrin geçtiği yerlerde V harfi benzeri vadi kenarları oluşur. Çünkü aşınma sürecinde vadi kenarları, donma çözülme ve biyolojik ayrışma gibi hava etkisiyle aşındırma süreçlerinden etkilenir. Bu durum, çökme veya toprağın sürünmesi gibi kitlesel hareketler sebebiyle çökebilecek veya yokuş aşağı inebilecek vadi kenarlarını güçsüzleştirir.
Nehir vadisi birbirine bağlanan jeolojik tümsekler veya toprak şeritleri de kapsayabilir. Bu bölümler, nehir güçsüz kayaçları daha hızlı yıprattığı için daha dayanıklı kayaların alanlarıdır. Akarsular da birbirine kenetli duran bu alanlarda hareketlerini sürdürür.
İlginizi Çekebilir:📢Boğaz Vadi Nedir?
Çentik Vadi Hangi Dış Kuvvet?
Akarsular, nehir yatağını ve nehir yatağı yanındaki araziyi aşındırdıklarında V şeklinde bir vadi ortaya çıkar. Dolayısıyla çentik vadinin oluşum nedeninde etkin olan dış kuvvet akarsulardır.
Çentik Vadi Türkiye’de Nerelerde Görülür?
Derin ve dar yataklı akarsuların şekillendirdiği çentik vadi, Doğu Anadolu ve Karadeniz’de görülür.
Çentik Vadi Dünyada Nerede Görülür?
Çentik vadiler, dağlık ve yüksek arazilerde görülür. ABD ve İskoçya gibi farklı coğrafyalar çentik vadilere ev sahipliği yapan ülkeler arasındadır.
Haftalık Günlük‘te çentik vadi ve oluşum nedenlerinden bahsettik. Bu konuya ek olarak diğer coğrafya konuları için Haftalık Günlük Coğrafya kategorisine göz atın. Ayrıca daha farklı konular için de Haftalık Günlük Twitter ve sosyal medya adresimizi takip edebilirsiniz.
