Menderes Nedir Coğrafya, Menderes Nasıl Oluşur
Coğrafya

Menderes Nedir Nasıl Oluşur?

Akarsular, eğimin az olduğu ve akış hızının düştüğü bölgelerde zamanla kıvrımlar oluşturmaya başlar. İşte bu kıvrımlı akarsu yataklarına menderes adı verilir. Menderes nedir sorusuna kısaca bu şekilde cevap verebiliriz. Menderes, akarsuların eğimin az olduğu, genellikle düzlük bölgelerde akarsu yataklarında oluşturdukları kıvrımlı akış şeklidir. Akarsuyun hızı bu bölgelerde düştüğü için hem aşındırma hem de biriktirme faaliyetleri sonucunda bu kıvrımlar meydana gelir.

Menderesler, bir nehrin orta-alt yolundaki eğrilerdir. Menderes, akarsuyun dış bükey kıyısını aşındırması ve iç bükey kıyısında tortu biriktirmesi sonucu oluşur. Bu süreç akarsu yatağında kıvrımlı bir kanal yapısının ortaya çıkmasına neden olur.

Akarsu kıvrımlarının iç bükey kesimlerinde birikme, dış bükey kesimlerinde ise aşındırma hareketi görülür. Menderesler zaman içinde genişleyerek yer değiştirebilirler. Bir genişleme süreci sonunda yatakları değişir. Adını, Türkiye’de kıvrımlı yatağı ile bilinen Büyük Menderes Nehri’nden alan bu yapılar, tarım için verimli alüvyal ovaların oluşmasında önemli bir rol oynar.

Menderes Oluşumu Nedir? Nasıl Oluşur?

Menderes oluşumu, akarsuların eğimin az olduğu, akış hızının yavaşladığı geniş düzlük alanlarda gerçekleşir. Akarsu, yatak boyunca aktıkça çeşitli nedenlerle (örneğin, akış hızı farkı ve yanal aşındırma) sağa ve sola doğru kıvrımlar oluşturmaya başlar. Bu süreçte akarsuyun dış bükey kıyısında suyun hızı arttığı için aşındırma meydana gelirken, iç bükey kıyısında akış hızı düştüğünden tortu birikmesi gerçekleşir.

Bu aşındırma ve biriktirme faaliyetleri zamanla akarsuyun yatak şeklini değiştirir ve kıvrımlı bir yapı olan menderesler ortaya çıkar. Sürekli hareket eden bu kıvrımlar, akarsuyun aktığı alanı zamanla genişletir. Menderes oluşumu nehrin debisine, tortu yüküne ve tortulaşma hızına ve ayrıca arazi türüne bağlıdır.

Menderes nasıl oluşur sorusunu aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

Düz bir kanal olarak başlayan bir nehri hayal edin. Zamanla, kanalda küçük kusurlar belirmeye başlar. Bu kusurların nedeni arazinin engebeli yapısı veya nehrin akışı olabilir. Bu küçük düzensizlikler nehrin biraz kıpırdamaya başlamasına ve küçük kıvrımlar oluşturmasına neden olur. Bu kıvrımların dışından akan su daha hızlı hareket eder ve daha fazla erozyona neden olur. Böylece kıvrımlar zamanla daha da büyür.

Bu arada, suyun daha yavaş olduğu kıvrımın iç tarafında, nehir taşıdığı şeyi biriktirir. Böylece küçük bir eğim veya nehir kıyısı oluşturur. Kıvrımın dış kısmının aşındığı ve iç kısmının inşa edildiği bu süreç, kıvrımların giderek daha belirgin hale gelmesine neden olur. Ardından nehir kıvrım yapmaya başlar. İşte menderes oluşumunu kısaca böyle ifade edebiliriz.

İlginizi Çekebilir: Akarsu Aşındırma Şekilleri

Menderes Türleri

Coğrafyada menderes türlerini oluşumlarına ve bulundukları ortama bağlı olmak üzere iki farklı grupta inceleyebiliriz:

  • Serbest Menderesler: Eğimin hafif olduğu, büyük menderes genliğine izin veren geniş nehir taşkın yataklarında oluşurlar.
  • Gömük Menderesler: Diğer adı oyuk veya yerleşik menderestir. Dar ve dik vadilerde bulunurlar. Nehrin yatağını ana kayaya doğru kesmesiyle oluşurlar. Deniz seviyesindeki bir düşüş veya tektonik yükselme nedeniyle oluşabilirler.

Menderes Nerede Görülür?

Menderesler, genellikle eğimi az olan, akarsu akışının yavaşladığı geniş düzlük alanlarda veya ovalarda görülür. Özellikle alüvyal ovalar, mendereslerin en sık oluştuğu yerlerdir çünkü buralarda biriktirme ve aşındırma faaliyetleri yoğundur.

  • Alüvyal Ovalar: Büyük ve Küçük Menderes Ovaları gibi geniş akarsu birikim alanlarında sık sık menderesler ile karşılaşırız.
  • Eğimli Düzlükler: Akarsuyun denize ya da göle ulaşmak üzere akış hızının yavaşladığı bölgelerde de menderes oluşumuna tanık oluruz.
  • Dar Vadiler: Vadilerin yapısına bağlı olarak sınırlı menderesler oluşabilir.

Menderes Özellikleri Nedir?

  • Akış hızı düşüktür.
  • Yatak yapısı kıvrımlıdır.
  • Hem aşındırma hem de biriktirme faaliyetlerini bünyesinde taşır. (Dış bükey kıyılarda aşındırma, iç bükey kıyılarında biriktirme)
  • Verimli tarım alanlarıdır.
  • Akarsu uzunluğunu artırır.
  • Uzunluğu 200 km’ye yaklaşır.
  • Genişlikleri 100 – 300 metredir.
  • Çapları 200 metre 1 kilometre arasıdır.

Türkiye’de Menderesler

  • Büyük Menderes Nehri
  • Küçük Menderes Nehri
  • Gediz Nehri
  • Sakarya Nehri
  • Çukurova

Dünyadaki En Ünlü Menderesler

  • Mississippi Nehri (ABD)
  • Mekong Nehri (Güneydoğu Asya)
  • Amazon Nehri (Brezilya)
  • Ganj Nehri (Hindistan)   
  • Ob Irmağı (Rusya)   

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir