Küçük akarsular veya kar çığları bazı malzemeleri taşırlar ve bu malzemeler bir öbek oluştururlar. Akarsu ve karların taşıdıkları malzemeler ile oluşan bu görüntülere birikinti konisi denir. Taşınan malzemelerin oluşturduğu yeryüzü şekli yaklaşık olarak 10 dereceden fazla eğime sahip olmalıdır. Bu kriterlere uyum sağladığı takdirde koni biçimindeki kütlenin birikinti konisi olduğunu söyleyebiliriz.
Birikinti Konisi Nasıl Oluşur?
Birikinti konileri, yüksekteki dar bir yarıktan veya geçitten gelen taşınma kuvvetiyle oluşur. Yukarıdan gelen malzemeler düz zeminli bir vadiye düşer. Bu alanda toprak ve gevşek malzemeler birikir. Böylece koni şeklinde bir höyük meydana gelir. İşte birikinti konisinin oluşma disiplinini genel olarak bu şekilde özetleyebiliriz.
Bu yeryüzü şekli aynı zamanda kir konisi veya döküntü konisi adıyla da bilinir. Akan su, bir yamaçtan aşağı kaya ve toprağı akıttığı için alüvyon yelpazesi oluşturur. Birikinti konileri ise kütle kaybı olarak bilinen birkaç kuru sürecin etkisiyle oluşur. Çünkü yerçekimi kuvveti, arazideki gevşek malzemeleri yokuş aşağı iter.
İlginizi Çekebilir:📢Akarsu Aşındırma Şekilleri
Birikinti Yelpazesi Ne Demek?
Birikinti yelpazesi de koniyle birlikte benzer özellikle sahiptir. Flüvyal aşındırma ve biriktirme süreçleriyle birlikte oluşan bir yeryüzü şeklidir. Tıpkı koni gibi eğimli arazi ve akarsuların etkisiyle meydana gelen evrimsel bir yapıdır. Flüvyal jeomorfoloji özyapısal niteliklerini barındıran birikinti yelpazesi ince bir detayla birikinti konisinden ayrılır.
Birikinti Konisi ve Yelpazesi Aynı Şey Mi?
Genel olarak aynı kaynaktan beslenirler ancak tam olarak yanı şey değillerdir. Her ikisi de biriktirme şekli olup görsel açıdan nasıl gözüktükleriyle isimlerini alırlar. Örneğin dağ yamacından zemine inen malzemeler koni biçiminde görünüyorsa buna birikinti konisi denir. Fakat akarsuların taşıdıkları malzemeler bazen koni gibi değil de yelpazeye benzer bir şekilde araziye yayılırlar. Bu şekilde görünen birikim şekli ise birikinti yelpazesi adını alır.
Birikinti Konisi Özellikleri
Bazı birikinti konileri, nehir kanallarını tıkayacak kadar büyük boyutlara ulaşabilir. Bazı birikinti konisi örnekleri ise bir heyelan tarafından taşınabilir. Bu koniler, kaya üzerinde veya koni biçiminde bir buzun erimesini önleyecek kadar kalın bir tabaka oluşturur. Dolayısıyla birikinti konisinin buzul üzerinde de bulunacağına ifade edebiliriz.
Birikinti Konisi ve Birikinti Yelpazesi Nerelerde Görülür?
Öncelikle bu yeryüzü şeklinin oluşması için akarsu ile birlikte hafif eğimli bir araziye ihtiyaç vardır. Bu kriteri karşılayan coğrafyalarda birikinti konisinin ve yelpazesinin oluştuğuna görebiliriz. Ülkemizde bu coğrafi şekille anılan en popüler bölgeler, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleridir. Birikinti konisi örneklerini görmek için bu iki bölge üzerinde araştırma yapmak yeterli olacaktır.
İlginizi Çekebilir:📢Hörgüç Kaya Nedir?
Birikinti Konisi Örnekleri
Aydın Söke’de yer alan Boynak birikinti konisini örnek olarak verebiliriz. Koninin oluşumuna etki eden temel süreçleri aşağıdaki gibi belirtebiliriz:
- Boynak deresi ve Taşpınar deresinin havza karakteristiği
- Deniz seviyesindeki değişimler
- Büyük Menderes deltasının fiziki özelliği
Birikinti konisine bir başka örnek ise Erzincan Ovası’dır. Erzincan Ovası’nda da hatırı sayılır derecede önemli koni örneklerine rastlayabiliriz. Bu bölgedeki birikinti konisinin oluşumunda da kaynağını bölgedeki yüksek dağlardan alan akarsular başrol oynar. Akarsular, dağ eteklerinden aldığı malzemeleri biriktirerek hem koni hem de yelpaze şekilleri oluştururlar.
Aydın Birikinti Konisi
Aydın Söke’de yer alan Boynak birikinti konisiyle ilgili çalışmalar, bu yeryüzü şeklinin oluşum sürecine dair detaylar vermiştir. Delgi sondaj çalışmasıyla koninin tabanı incelenmiş ve yerkabuğu örnekleri alınmıştır. Araştırmacılar, hidrometre, elek analiziyle birlikte paleontoloji gibi farklı disiplinlerden yararlanarak koninin oluşum süreçlerine dair bilgiler toplamışlardır.
Coğrafya konuları ve kpss sınavı konu başlıkları ile ilgili diğer içerikler için Haftalık Günlük sitemizi takip edin.
